Temu wydarzeniu poświęcone jest wydawnictwo okolicznościowe przygotowane wspólnie przez Muzeum Ziemi Puckiej im. Floriana Ceynowy w Pucku oraz wydawnictwo BiT z Gdańska. Łączy ono w sobie dwa elementy. W warstwie opisowej są to teksty historyczne. Otwiera go artykuł dotyczący zagadnień Frontu Pomorskiego (Mirosław Kuklik: „Idziemy nad polskie morze. Przejmowanie Pomorza przez Front Pomorski”). Jego autor zwraca uwagę na jeden znamienny fakt w tej historii. Otóż marsz Wojska Polskiego ku morzu, wzdłuż Wisły i systematyczne przejmowanie Ziemi Pomorskiej przez polską administrację, odbył się niemal bezkrwawo. Poza sporadycznymi i nielicznymi incydentami, nie doszło do starć pomiędzy oddziałami polskimi i niemieckimi. Dlatego też, co podkreśla autor, ów brak wydźwięku martyrologicznego w tych wydarzeniach zdecydował, iż nie doczekał się on tak bogatej literatury jak choćby te na przeciwległym końcu odradzającej się Rzeczypospolitej powstania śląskie.
Ważnym elementem w tej historii a była rewindykacja przez polskich urzędników administracji cywilnej na Pomorzu. Na ten temat pisze prof. Julian Auleytner („Rewindykacja urzędów państwowych na Pomorzu w 1920 roku na przykładzie Poczty Polskiej”). Aby rzetelnie przedstawić to zagadnienie autor naświetlił sytuację nie tylko w przededniu wojny, ale sięgnął do XIX w. Istotnym elementem była tutaj działalność germanizacyjna prowadzona przez zaborcę a jednym ze środków była organizacja – Hakata. Autor przytacza jej naczelne hasło, które doskonale ilustruje tą sytuację: „Stoicie naprzeciw najgroźniejszego, najbardziej fanatycznego wroga dla niemieckiej egzystencji, niemieckiego honoru oraz niemieckiej reputacji na całym świecie: wobec Polaków” (s. 13). Kolejnym krokiem było powołanie Ministerstwa byłej Prowincji Pruskiej. Ten organ państwowy miał czuwać nad prawidłowością procesu obejmowania władzy na Pomorzu. Jego urzędnicy przygotowali harmonogram przyjmowania Pomorza. Ten szlak rozpoczął się 17 stycznia 1920 r. w Działdowie i prowadził przez Toruń (18 I 1920) by zakończyć się 10 lutego 1920 r. w Wejherowie i Pucku.
Osobny rozdział został poświęcony historii wkroczenia wojsk polskich do Wejherowa. Tym tematem zajęły się dwie autorki – Joanna Grochowska i Barbara Kos-Dąbrowska („Wkroczenie wojsk Frontu Pomorskiego do Wejherowa”). Te wydarzenia toczyły się niejako w cieniu uroczystości puckich. Stąd idea, by zwrócić uwagę na te mało znane i pomijane wydarzenia. W swoim opracowaniu autorki zacytowały relacje naocznych świadków tych wydarzeń. Teksty prowadzą czytelnika do wydarzeń tego najważniejszego dnia – dnia Zaślubin Polski z Morzem 10 lutego 1920 r. w Pucku (Mirosław Kuklik, Joanna Grochowska, Barbara Kos-Dąbrowska: „Zaślubiny Polski z Morzem w Pucku”).
10 lutego 1920 roku w Wejherowie
Ten obszerny materiał zawiera w sobie bardzo szczegółowy opis tego wyjątkowego dnia. Choć jak wiemy właśnie z przytoczonych relacji był on pochmurny, słotny i zimny. Zatem pogoda niezbyt sprzyjała takim uroczystościom. Ale emocje towarzyszące uczestnikom były tak „gorące”, że nie zważali na ową niedogodność atmosferyczną. Przebieg uroczystości puckich jest znany z wielu wcześniejszych publikacji. Jednak to oczywiste, że musiał znaleźć się również i tutaj. Jego wartość podnosi również fakt, że został on uwierzytelniony przez przytoczone wspomnienia świadków.
Istotnym elementem uroczystości puckich był następny dzień 11 lutego. Większość opisów ogranicza się do Pucka. A właśnie następnego dnia, z punktu widzenia przejmowania we władanie Wybrzeża Bałtyku, miało miejsce równie ważne i jakże symboliczne wydarzenie. W tym dniu Kaszubi z Wielkiej Wsi (dzisiejsze Władysławowo) zaprosili gen. Hallera do odbycia z nim pierwszego rejsu pod polską, biało-czerwoną banderą po wodach Zatoki Puckiej, która od tego momentu stanowiła polskie wody terytorialne. Warto tę datę wpisać do kalendarza historycznego – 11 lutego 1920 r. po raz pierwszy, oficjalnie na maszcie kutra rybackiego jeszcze pod niemiecką nazwą „Seestern” („Gwiazda Morza”), którego właścicielem był Jakub Myślisz odbył się ten historyczny rejs (J. Grochowska, B. Kos-Dąbrowska, M. Kuklik: „Pierwszy pełnomorski rejs pod polska banderą po polskim morzu”).
Nawet najlepszy tekst o charakterze historycznym nie jest w stanie oddać atmosfery opisywanych wydarzeń. Bardzo cennym materiałem źródłowym w odniesieniu do każdej historii, w tym również i tej, są relacje spisane przez jej uczestników. Autorzy „Księgi Pamiątkowej” zamieścili w niej zachowane wspomnienia różnych osób cywilnych i oficerów Wojska Polskiego, którzy pozostawili spisane wspomnienia. Lista autorów, zarówno pod względem jakościowym czyli pełnionych funkcji jak również ilościowym jest znacząca. Oczywiście tą część otwierają dwie relacje gen. Hallera. Jest tu również wspomnienie Macieja Rataja. Obok nich przytoczone zostały wspomnienia osób, które czynnie włączyły się nie tylko w organizację głównej uroczystości, ale były również były aktywnymi uczestnikami całego procesu powrotu ziemi pomorskiej do Macierzy.
Przejęcie Pomorza i Wybrzeża w granice Rzeczypospolitej było ważnym wydarzeniem w całym procesie odradzania się państwowości polskiej. W szerokich kręgach społeczeństwa wydarzenia te budziły niezwykle pozytywne, by nie rzec, że pełne euforii emocje. Nie można zatem w takim opracowaniu pominąć bardzo ważnej kwestii jaką jest pamięć o Zaślubinach. Dlatego też kolejna część Księgi została poświęcona upamiętnieniu tych wydarzeń („Tradycje zaślubinowe w okresie międzywojennym”).
W pierwszym artykule autorzy podkreślają, że począwszy od 1921 r. dzień 10 lutego był świętem Pucka i całej Ziemi Puckiej. Szczególną rangę nadano uroczystościom w 1930 r., czyli upamiętniające 10. rocznicę tych wydarzeń. Wziął w nich udział sam gen. Józef Haller. Temu wydarzeniu został poświęcony osobny artykuł, którego autorem jest M. Kuklik („Uroczystość dziesięciolecia Zaślubin Polski z Bałtykiem”). Elementem upamiętnienia jest również tzw. słup zaślubinowy ustawiony w puckim porcie. Turyści, którzy licznie odwiedzają to miejsce najczęściej nie zdają sobie sprawy z zawiłej historii tego elementu. Dlatego dobrze się stało, że obie autorki – J. Grochowska i B. Kos-Dąbrowska przygotowały tekst, w którym starają się opowiedzieć jego historię („Historia słupów zaślubi nowych”).
W okresie międzywojennym zaistniały jeszcze dwie znaczące formy upamiętnienia. Pierwszą z nich jest scena Zaślubin umieszczona na dzwonie „Maria”. W 1935 r. został on odlany w pracowni Ludwika Felczyńskiego i S-ka w Przemyślu dla kościoła p. w. Bożego Ciała w Helu. Autorką tego opisu jest Marta Trojanowska. Drugim był projekt witrażu wykonany przez Małgorzatę Ładę-Maciągową. Za swój projekt w 1934 r. artystka otrzymała nagrodę im. Leokadii Łempickiej (J. Grochowska, B. Kos-Dąbrowska: „Wizja zaślubin Polski z Morzem Małgorzaty Łady-Maciagowej”).
Wybuch II wojny światowej przerwał ten cykl obchodów i uroczystości nawiązujących do wydarzeń puckich. Po jej zakończeniu, obchody związane z puckimi zaślubinami straciły na znaczeniu. Niewątpliwy wpływ na taki stan rzeczy miała zmieniona sytuacja polityczna i geograficzna. Tym bardziej, że w marcu 1945 r. odbyły się Zaślubiny Polski z Morzem w zdobytym Kołobrzegu. W latach powojennych to właśnie ta uroczystość zyskała rangę obchodów państwowych. Rocznicę pucką sprowadzono co najwyżej do poziomu uroczystości lokalnej i to również nie zawsze tolerowanej przez władze państwowe. Pierwsze powojenne i oficjalne uroczystości upamiętniające uroczystość z 1920 r. odbyły się w 50. rocznicę zaślubin, a więc w roku 1970. Ale i wówczas organizatorzy musieli ograniczyć ich zasięg jedynie do przestrzeni puckiej fary. Dopiero schyłek XX w., lata przełomu politycznego umożliwiły powrót obchodów Zaślubin w Pucku. Tą powojenną historię rocznic opisał M. Kuklik („Powojenna tradycja obchodów rocznicy Zaślubin Polski z Morzem w Pucku”).
Ostatnia część prezentowanej „Księgi Pamiątkowej” została poświęcona tej najważniejszej, bo 100. rocznicy Zaślubin. Otwiera ją niestety nie podpisany artykuł „Obchody Zaślubin Polski z Morzem w Pucku”. Jest to opisowa relacja z wszystkich wydarzeń, które zostały zorganizowane dla upamiętnienia tej rocznicy. Jednym z nich była uroczysta sesja połączonych sejmików Województwa Kujawsko-Pomorskiego i Pomorskiego, która odbyła się w Toruniu 10 stycznia 2020 r. Jako uzupełnienie tej informacji autorzy zamieścili teksty przemówień marszałków obu województw. Z kolei w przeddzień głównych uroczystości w Pucku, w Gdańsku odbyła się uroczysta sesja Sejmiku Województwa Pomorskiego, z której przytoczone zostało kolejne wystąpienie Marszałka Województwa a zamyka ją uchwała tegoż Sejmiku.
Jednym z wydawnictw jubileuszowych, obok oczywiście tutaj prezentowanej, był album „Powrót Pomorza w granice Rzeczypospolitej. W setną rocznicę 1920-1990”. Prezentacja tego tomu odbyła się w gdańskim Dworze Artusa. Podobnie jak poprzednio autorzy przytoczyli tutaj wystąpienia osób, które udzieliły publikacji swojego poparcia a także były jej patronami. Wśród tych osób znalazł się Marszałek Pomorski Mieczysław Struk, prezydent miasta Gdańska Aleksandra Dulkiewicz oraz prezes Instytutu Kaszubskiego prof. Cezary Obracht-Prądzyński.
Oczywiście kulminacja tych wydarzeń nastąpiła 10 lutego w Pucku. Uroczystość swoją obecnością zaszczycił prezydent RP Andrzej Duda. Wygłoszone przez niego przemówienie znalazło się w ostatniej części „Księgi Pamiątkowej”. Ponadto przytoczono przemówienia pani burmistrz miasta Pucka Hanny Pruchniewskiej oraz prezesa Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego Jana Wyrowińskiego.
Wydana „Księga Pamiątkowa” łączy w sobie zarówno część opisową jak również bardzo bogaty materiał ilustracyjny. Każda z zaprezentowanych tutaj części została bogato zilustrowana. W głównej mierze są to fotografie archiwalne. Obok nich znalazły się fotokopie dokumentów z epoki. W odniesieniu do powojennych obchodów rocznicowych ukazano je w formie kroniki fotograficznej obejmującej lata 1970-2019. Jest to dokumentacja wydarzeń, które składały się na obchody rocznicowe upamiętniające wydarzenia roku 1920. Zebrane fotografie stanowią również ciekawy przegląd postaci, które uczestniczyły w tych wydarzeniach. I to nie tylko tych z pierwszych stron gazet, ale również mieszkańców Pucka i Pomorza.
Kulminacją tych obchodów a więc i albumu są te z roku 2020. Uroczystości jakie zostały wówczas zorganizowane dla godnego uczczenia tej okrągłej rocznicy miały różnorodny charakter. Dlatego też opublikowany serwis fotograficzny jest tak bogaty. Odbyły się wówczas konferencje naukowe, sympozja, ukazały się wydawnictwa popularyzujące tą historię. Wydany album okolicznościowy nawiązuje w swojej formie do tych publikowanych w latach międzywojennych. Wówczas okazja do ich publikacji były zaledwie 10-lecia czy też kolejne okrągłe rocznice.
Dziś okazją publikacji jest mijający okres 100. lat. To zupełnie inna perspektywa i zupełnie inne okoliczności obchodów rocznicowych. Nie mniej jednak waga tych wydarzeń absolutnie nie traci na znaczeniu również i dziś. Tamten historyczny dzień roku 1920 ma nadal istotne znaczenie nie tylko w historii morskiej Rzeczypospolitej. Stanowi ważny element odbudowy Państwa Polskiego w roku 1918 i jego ciągłego, również i dziś rozwoju. Choć niestety z polską gospodarką morską jest delikatnie rzecz ujmując nie najlepiej…
Andrzej Kotecki
„Księga Pamiątkowa 100-lecia Zaślubin Polski z Morzem 1920-2020”, Muzeum Ziemi Puckiej im. Floriana Ceynowa, Wydawnictwo Bit, Puck – Gdańsk 2022, ss. 271. Księgarnia internetowa
Myśl Polska, nr 29-30 (17-24.07.2022)
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz
Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść komentarzy