Republika Zachodniej Australii. Od secesji po Covid

 Meeting of the Dominion League for the secession
 movement, 1934. State Library of WA

Przez prawie dwa lata premier Australii Zachodniej (WA), Mark McGowan, odgradzał swój stan od reszty świata, aby realizować niezwykle popularną covidową strategię ZERO. Teraz stan ten jest coraz bliżej ponownego otwarcia swoich granic na świat na początku lutego, kiedy to, przypuszcza się, że  90% dorosłej populacji zostanie zaszczepionych podwójnie. Pandemia przetestowała siłę federacji na wiele sposobów, ale żadne państwo ani terytorium nie odcięło się od reszty kraju, tak jak zrobiła to WA.

Silne stanowisko McGowana w sprawie granic przypominało wielu okresy seperatystycznych dązeń, które definiowały Zachodnią Australię na przestrzeni historii i stawiały ją w konfrontacji z jej wschodnimi sąsiadami.

Odległość od siostrzanych stanów (a przed federacją siostrzanych kolonii) sprawiła, że ​​WA była późnym i nieco niechętnym członkiem Wspólnoty Australijskiej. To poczucie odrębności pozostało do dziś, choć formalna secesja, niegdyś marzenie mieszkańców Zachodniej Australii,  jest już fantazją.

Niechęć, a następnie akceptacja federacji

W latach 90. XIX wieku kampania zjednoczenia kolonii australijskich nabierała tempa. Kryzys we wschodnich koloniach wzmocnił argument, że wszyscy Australijczycy skorzystaliby na wspólnym rynku.

Zachodni Australijczycy byli dalecy od tego przekonania. Odkrycie złota doprowadziło do szybkiego wzrostu populacji i bogactwa WA. Zachodni Australijczycy obawiali się, że ich dobrobyt zostanie osłabiony przez większą konkurencję ze wschodnimi stanami.

WA nie przeprowadziła referendum w sprawie federacji w 1898 i 1899, kiedy to zrobiły pozostale terytoria brytyjskich koloni. Wkrótce jednak nastroje społeczne uległy zmianie. Gorączka złota wywołała napływ kolonistów ze wschodniej Australii na pola złota wokół Kalgoorlie, a presja ze strony tych „tothersiderów” sprawiła, że ​​parlament WA w końcu niechętnie zgodził się na referendum.

Ponad połowa głosów „tak” w referendum w 1900 r. pochodziła od mieszkańców Wschodu pracujących na złotodajnych polach.

Natychmiastowe próby oderwania się

Jednak już po  pięciu latach zgromadzenie ustawodawcze WA znużylo się federacją. W 1906 r. uchwalono prowadzącą donikąd uchwałę o wycofaniu się WA ze Wspolnoty.

Prawdziwy impuls do faktycznego ruchu secesyjnego nadszedł podczas Wielkiego Kryzysu. Zachodni Australijczycy byli coraz bardziej zrażeni protekcjonistycznymi cłami nałożonymi przez rząd Wspólnoty Narodów na import z zagranicy. Ten protekcjonizm wydawał się być korzystny dla producentów w Nowej Południowej Walii i Wiktorii kosztem takich producentów z ich stanu.

W 1930 roku w Zachodniej Australii zwyciężyła Liga Dominium. Liga była grupą nacisku, której celem było uniezależnienie ich stanu od Canberry.  Zamiast tego WA stałaby się  „dominium” Imperium Brytyjskiego w taki sam sposób, jak Australia i Kanada. Liga Dominium przekonała nacjonalistyczny rząd kierowany przez Jamesa Mitchella do ogłoszenia referendum w sprawie secesji.

Referendum odbyło się 8 kwietnia 1933 r. w czasie wyborów stanowych. Większością dwóch do jednego Australijczycy z Zachodu opowiedzieli się za seperacją.

Wyborcy wybrali także rząd stanowy Partii Pracy, a premier, Philip Collier, skonfrontował się z powszechnym sentymentem, który w przeważającej mierze opowiadał się za oddzieleniem się od Canberry. Nie mógł powstrzymać lojalnej delegacji WA, składającej petycję do brytyjskiego parlamentu o secesję w 1935 roku.

Drogą, którą opowiedziała się delegacja secesjonistyczna, był imperialny akt parlamentu . Zmieniłoby to australijską konstytucję, która została zapisana w akcie brytyjskiego parlamentu.

Parlament brytyjski odrzucił jednak petycję seperatystoów. Utrzymywał, że jego własny Statut Westminsterski z 1931 r. nadał Australii autonomię dominium. Tak więc jedynym sposobem, w jaki WA może osiągnąć niepodległość, byłaby zgoda Canberry.

Liga Dominium była gorzko rozczarowana i w 1937 roku zemściła się, głosując na najwybitniejszego lokalnego orędownika federacji, senatora George'a Pearce'a.

W dłuższej perspektywie parlament federalny pomógł odwrócić nastroje seperatystyczne w WA. Dokonał tego, po części, promując pomoc finansową dla Zachodniej Australii i innych mniejszych stanów za pośrednictwem Komisji ds. Dotacji Wspólnoty Narodów.

WA walczy z Canberrą  o zasoby

Od lat 30.  XX wieku WA często ścierała się z Canberrą i wschodnimi stanami. Jedna walka dotyczyła decyzji rządu Lyona [Joseph Lyons – premier Australii (United Australia Party) 1932-1939 – przyp. Red.]  z 1938 r. o zatrzymaniu kierowanego przez Japończyków rozwoju wydobycia złóż rudy żelaza w Yampi Sound, na północnym zachodzie Australii. Aby to zrobić, rząd Lyonsa całkowicie zabronił sprzedaży australijskiej rudy żelaza za granicę.

W latach pięćdziesiątych rządy WA prowadziły kampanię na rzecz zmiany federalnego embarga na rudę żelaza. Wreszcie, w 1959 r. rząd WA kierowany przez premiera Davida Branda i Charlesa Courta, ministra rozwoju przemysłowego, podjął jednostronne działania. Postanowił ogłosić przetarg publiczny na zagospodarowanie złóż w Mount Goldsworthy, obszarze górniczym, który wykorzystywał Port Hedland jako swój punkt wyjściowy.

Rozpoczął się  łańcuch wydarzeń, które ostatecznie skłoniły w 1960 roku rząd Menziesa do złagodzenia embarga. Zniesienie embarga umożliwiło rozwój tego, co stało się największą eksportową gałęzią przemysłową  Australii.

Z kolei , w latach 60. i 70., postanowienie Canberry o minimalnych cenach na eksport minerałów z WA rozwścieczyło rząd stanowy.

 

Charles Court, premier WA w latach 1974-82, również prowadził kampanię przeciwko planowi federalnego rządu Whitlama [Gough Whitlam (ALP) – premier Australii 1972-1975 - przyp.red.], by ominąć WA poprzez rozwój wydobycia zasobów ropy i gazu na Północno-Zachodnim Szelfie poprzez suwerenną firmę naftową.

W tym kontekście, dzięki finansowemu wsparciu magnata górniczego Langa Hancocka, odrodził się „westralijski” ruch secesji (Westralian Secession Movement). Nawiązywał do retoryki ruchu secesjonistycznego z lat 30., ale nie udało się mu przełożyć sentymentu antycanberskiego na konkretny wynik, taki jak plebiscyt secesji z 1933 roku.

Echa przeszłości

Jeszcze w 2017 roku grupa liberałów z WA wznowiła propozycję uczynienia stanu Zachodnia Australia niepodległym państwem.

Od tego czasu WA i Commonwealth często były skłócone, ostatnio w związku z wyzwaniem Clive'a Palmera wobec zamknięcia granic  Zachodniej Australii  podczas  pandemii COVID (który rząd Morrisona wspierał przez miesiące, dopóki nie zdał sobie sprawy, że stanowisko McGowana miało przytłaczające poparcie społeczne).

Dziś  odległości i otrzymywanie twardych granic zostało okrzyknięte potencjalnymi zbawcami Zachodniej Australii przed skutkami pandemii i niekończącymi się blokadami, jakie doświadczyły wschodnie stany. Po zamknięciu się na prawie dwa lata, WA wydaje się w końcu gotowa do ponownego otwarcia, chociaż te od dawna skrywane secesjonistyczne marzenia prawdopodobnie nigdy nie umrą.

David Lee

Associate Professor of History UNSW

The Conversation