 |
| Polacy przed kościołem w Sofii (fot. Leszek Wątróbski) |
-Od wielu już lat przygląda się Pani i bada tożsamość etniczną i kulturową Polaków w Bułgarii…
-Polakami w Bułgarii i Bułgarami w Polsce zajmuję się od wielu już lat. Mam w obu krajach wielu przyjaciół. Polska diaspora w Bułgarii liczy dziś ok. 3 tys. osób mieszkających głównie w dużych miastach, takich jak: Sofia, Warna, Płowdiw czy Burgas. Mniejsza jej część żyje natomiast w: Wielkim Tyrnowie, Ruse, Dobriczu, Szumenie, Starej Zagorze, Jambole itd.
Bułgarscy Polacy mają dobrze ukształtowaną świadomość etniczną, są zintegrowani w grupie i manifestują swoją tożsamość kulturową i religijną. Wielu z nich jest zrzeszonych w stowarzyszeniach kulturalno-oświatowych. Wydają też własne biuletyny informacyjne, organizują różnego rodzaju imprezy kulturalne. Przez parę lat istniały i działały w Sofii i Płowdiw polskie młodzieżowe zespoły teatralne.
 |
| Prof. Katja Michajłowa |
-Skąd i jak Polacy
znaleźli się w Bułgarii?
-Wśród członków Polonii bułgarskiej są potomkowie starszych emigrantów z drugiej połowy XIX wieku, okresu po Wiośnie Ludów 1848 roku oraz po powstaniach narodowych: styczniowym i listopadowym i wreszcie z czasów II wojny światowej.
We współczesnej diasporze polskiej dominują natomiast przedstawiciele tzw. „emigracji sercowej”. Należą do niej przede wszystkim kobiety, które poznały swoich bułgarskich mężów nad Morzem Czarnym i zawarły z nimi tzw. „małżeństwa plażowe” czy spotkały swoich przyszłych małżonków w czasie studiów w Bułgarii lub Polsce i zamieszkały z nimi w Bułgarii w latach sześćdziesiątych, siedemdziesiątych i osiemdziesiątych dwudziestego stulecia.
 |
| . Polacy z Sofii z flagą narodową |
-Badając diasporę polską w Bułgarii oparła się Pani na licznych wywiadach…
-Wywiadem objęłam głównie latach 80-tych i 90-tych XX wieku. Rozmawiaam z grupą czterdziestu przedstawicielek najbardziej charakterystycznej części Polonii. Prawie wszystkie moje respondentki miały wyższe wykształcenie i reprezentowały różne zawody: nauczyciel, redaktor, muzealnik, farmaceuta, pilot wycieczek, ekonomista i pedagog. Badania przeprowadziłam w Sofii i Warnie. Ankietowane osoby wybrałam według kryterium stałego pobytu w Bułgarii, nie krótszego niż 10 lat. Na pytanie: z czym wiąże się pojęcie ojczyzna w świadomości Polaków w Bułgarii otrzymałam wiele ciekawych odpowiedzi. Dla kobiet polskich, mieszkających na stale w Bułgarii, ojczyzna najczęściej kojarzy się z religią: kościołem, Matką Boską, Jasną Górą, wspólną modlitwą oraz Krakowem i kościołem Mariackim. Kolejne, pod względem częstości skojarzeń, dotyczyły kultury: Chopina, Mickiewicza, folkloru góralskiego. W ankiecie wystąpiły też niejednokrotnie takie słowa jak: wolność czy solidarność.
-Tożsamość etniczna i kulturowa Polaków, głównie jednak Polek, w Bułgarii przejawia się we wzorach zachowania w życiu codziennym oraz podczas świąt. Na co dzień proces ten przebiega przeciwstawnie do tradycji i obyczajów bułgarskich. Polskość przejawia się zazwyczaj w kuchni, w przygotowaniu czerwonego barszczu, kotletów schabowych, bigosu, żurku, czy pieczeniu sernika.
 |
| Polacy z Sofii w Instytucie Kultury Polskiej |
W rodzinach mieszanych tożsamość etniczna i kulturowa Polek przejawia się zdecydowanie w stosunkach pomiędzy żoną i mężem, pomiędzy polską synową i bułgarską teściową, pomiędzy dziećmi i rodzicami. Polska kobieta uważa, że stosunki w bułgarskiej rodzinie są nierównoprawne i łączą to z reminiscencjami niewoli tureckiej.
Prawie też 100% ankietowanych uznało bułgarskiego mężczyznę w rodzinie za „Turka”, a bułgarską kobietę za „niewolnicę”. Według Polek w Bułgarii miejscowa kobieta uchodzi za osobę, która sama robi wszystko w gospodarstwie: gotuje, sprząta, przygotowuje zapasy na zimę. Takie zachowania są bardzo charakterystyczne dla społeczności bałkańskich. Podczas natomiast przyjmowania gości miejsce kobiety jest w kuchni, a jej rola sprowadza się do usługiwania gościom. Niezależnie od tego, że sytuacja w bułgarskiej rodzinie w ostatnich latach istotnie się zmieniła, stereotyp Bułgarki, dobrej gospodyni i niewolnicy, jest wśród Polek niezmienny. Na tym tle demonstrują one swoją tożsamość w rodzinie mieszanej poprzez odmienne zachowania, powołując się na zwyczaje kraju ojczystego. Wszystkie ankietowane kobiety, żony Bułgarów, określają swoją rodzinę jako „nietypową”, gdyż mąż pomaga im we wszystkim w domu i zajmuje się gotowaniem, przyrządzaniem zapasów na zimę, robieniem zakupów, myciem okien. W przypadku rodzin bułgarsko-polskich polska tradycja wyznacza pod tym względem rolę obu małżonkom i to jest odbierane pozytywnie.
 |
Pomnik Lekarzy, na którym wyryte zostało528 nazwisk lekarzy (również polskich) oraz sanitariuszy,którzy zginęli w wojnie rosyjsko-tureckiej na ziemi bułgarskiej |
-Tożsamość etniczna i kulturowa Polek przejawia się również podczas świąt religijnych…
-…w podtrzymywaniu polskiej tradycji i przy ocenie sposobu świętowania poprzez porównanie z bułgarskimi zwyczajami. Mimo, że Boże Narodzenie i Wielkanoc świętuje się dwukrotnie, po polsku i po bułgarsku, każda Polka tęskni za ojczyzną, a święta w rodzinnym kraju bywają postrzegane jako „bardziej radosne i uroczyste”. Ma to związek z religijnością bułgarską, którą określa się jako „zewnętrzną”.
Bułgar funkcjonuje w świadomości Polek jako ateista, poganin, nawet niechrześcijanin. Stereotyp Bułgara ateisty kształtuje się na podstawie następującej wypowiedzi: „Bułgar nie chodzi do kościoła” i „Bułgar pracuje w niedzielę”. Na tym właśnie tle uwidacznia się stereotyp Polki: „Ja jestem chrześcijanką, a mąż jest prawosławnym”.
To, że Bułgar nie jest katolikiem, większość Polek uznaje za wadę. Ta cecha bułgarskości stanowi czynnik narodowej identyfikacji według ankietowanych Polek. Autostereotyp „Polak to katolik”, rozpowszechniony wśród kilku pokoleń w Polsce, sytuowany bywa znacznie wyżej i postrzegany jako „zaleta, która w ciężkich chwilach łączy i bardzo pomaga narodowi znowu przyjść do siebie”.
-Tożsamość etniczna i kulturowa Polek w Bułgarii doprowadziła do powstania Koła Kobiet Polskich…
-Kobiety polskie, szukając kontaktów pomiędzy sobą, stowarzyszyły się. Tak stało się w roku 1981 w Warnie, gdzie powstało pierwsze Koło Kobiet Polskich skupiające 300 pań. Niebawem powstały podobne w Dobriczu, a potem w innych miastach Bułgarii. Do nich dołączyli i mężczyźni Polacy. Dopiero wówczas Koła Kobiet przemianowano na Koła Polonijne, które następnie przekształciły się w: Polskie Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe im. króla Władysława Warneńczyka (zarejestrowane 5 czerwca 1984 roku). Celów działania tej organizacji podaje statut przyjęty na Walnym Zgromadzeniu Stowarzyszenia w dniu 18 maja 2008 roku[2].
Szczególne jednak znaczenie przywiązuje Polonia bułgarska do nauki języka polskiego wśród dzieci z rodzin mieszanych. Większość ankietowanych osób traktuje język jako podstawowy wyróżnik tożsamości etnicznej.
-W działalności Polskiego Stowarzyszenia Kulturalno-Oświatowe im. W. Warneńczyka ważną rolę odgrywają wspólne działania. Jednym z nich jest pielgrzymka do sanktuarium MB Częstochowskiej…
-Pierwsza polonijna pielgrzymka w Bułgarii do sanktuarium Matki Boskiej Częstochowskiej w Małko Tarnowo (miasteczka położonego w górach Sakar, w południowo-wschodniej Bułgarii, przy granicy z Turcją) odbyła się w czerwcu roku 2001. Polacy wybrali się tam, aby modlić się przed obrazem Czarnej Madonny, który znajduje się w kościele pw. św. Trójcy i jest ściśle związany z dziejami ufundowanej tam przez Polaków misji księży Zmartwychwstańców[3].
Pierwsza polonijna pielgrzymka do Małko Tarnowa odbyła się w 140 rocznicę misji księży Zmartwychwstańców w Bułgarii i była niezapomnianym przeżyciem dla tamtejszej Polonii. Jako następny przykład wspólnego działania można podać wprowadzenie religii do polskich szkół. Od roku 2000, na życzenie rodziców, zaczęto regularnie nauczać katechezy podczas lekcji prowadzonych przez ojców kapucynów w Sofii i przez siostry ze Zgromadzenia Sióstr Misjonarek Miłości (Matki Teresy) w Warnie. Rok wcześnie, z inicjatywy szkoły polskiej w Sofii, zaczęto odprawiać msze św. z okazji rozpoczęcia roku szkolnego, rocznic istnienia szkoły i dnia patrona. Warto też zwrócić uwagę na zorganizowanie, przez szkołę polską w Sofii, wyprawę do klasztoru misji Ojców Franciszkanów w Białozem w roku 2001 w południowej Bułgarii.
Katolicyzm w coraz większym stopniu staje się wyróżnikiem etniczności dla bułgarskich Polaków. Należy jednak podkreślić, że dotyczy on przede wszystkim starszego pokolenia. Dla młodej generacji, składającej się z dzieci z małżeństw mieszanych (matka Polka i ojciec Bułgar), sprawa wygląda inaczej. Określa to trafnie uczennica z Płowdiwu: moja mama w każdą niedzielę obowiązkowo chodzi do kościoła, bo jak twierdzi, w ten sposób wyraża swoją polskość. Ja też tam chodzę, ale bez specjalnej potrzeby, tylko ze względu na wolę mamy, która twierdzi, że tak trzeba. Dla mnie zaś między katolicyzmem a prawosławiem nie ma żadnej różnicy, najważniejsza jest tu bowiem wiara.
 |
| W szkole polskiej w Sofii. Zajęcia prowadzi prof. Bożko Bożkow |
-Młodzi zdecydowanie inaczej już odbierają tożsamość etniczną i kulturową...
-Niektórzy twierdzą, że młode pokolenie bułgarskiej Polonii można nazwać grupą o rozchwianej tożsamości. Identyfikacja głównie z rodowodem matki, przy utożsamianiu z kulturą, historią i współczesną rzeczywistością zarówno Polski, jak i Bułgarii z drugiej strony, jest symptomem polskości i bułgarskości jednocześnie. Pozwala to mówić o podwójnej tożsamości młodego pokolenia Polonii.
-Do jakich wniosków doszła Pani w swoich badaniach nad Polonią bułgarską? -Polską wspólnotę w Bułgarii należy badać metodą mieszaną - w aspekcie kulturowo-antropologicznym i społeczno-psychologicznym. W swoich badaniach zwróciłam uwagę na formy życia organizacyjnego Polonii bułgarskiej, modele jej zachowań w życiu codziennym i w okresie świąt, a także na świadomościowe przemiany w środowisku młodego jej pokolenia. Tylko połączenie tych dwóch metod daję wyczerpujące informacje o jej tożsamości etnicznej, ponieważ ta ostatnia funkcjonuje i może zostać zachowana tylko w grupie, poprzez kształtowane w niej stosunki i akceptację wartości.
rozmawiał Leszek Wątróbski
[1] Chodzi tu o bułgarskiego bohatera anegdot ludowych – Chytrego Piotra,
który stale wprowadza w pole tureckiego bohatera Nastradina Chodżę
[2] Art. 6 Cele Stowarzyszenia:1.Utrzymanie i rozwijanie
polskich tradycji kulturowych, historycznych, naukowych i
patriotyczno-narodowych wśród Polaków zamieszkałych na terytorium Republiki
Bułgarii; 2.Popularyzowanie folkloru polskiego, organizowanie i rozwijanie
amatorskiej działalności artystycznej; 3.Organizowanie czytelni, bibliotek i
innych instytucji oświatowych, działalności oświatowej dla dzieci i dorosłych
polskiego pochodzenia, jak również dla mieszkańców Republiki Bułgarii,
niezależnie od ich obywatelstwa, zainteresowanych działalnością Stowarzyszenia;4.Podnoszenie
poziomu wiedzy ogólnej i kwalifikacji zawodowych polskiej społeczności w
Bułgarii; 5.Prowadzenie działalności charytatywnej; 6.Niesienie pomocy Polakom
i ich rodzinom zamieszkałym w Republice Bułgarii; 7.Wspieranie i aktywny udział
w wymianie kulturalnej pomiędzy Republiką Bułgarii i Rzeczpospolitą Polską;
8.Niesienie pomocy w szerzeniu możliwości dla wymiany naukowo-technicznej i
handlowej pomiędzy Republiką Bułgarii i Rzeczpospolitą Polską; 9.Popieranie
wspólnych inwestycji pomiędzy Republiką Bułgarii i Rzeczpospolitą Polską;
10.Tworzenie warunków rozwoju kulturowej i ekologicznej turystyki pomiędzy
Republiką Bułgarii i Rzeczpospolitą Polską; 11.Tworzenie warunków rozwoju
międzynarodowego dialogu kulturowego; 12.Pomoc instytucjom państwowym i
społecznym w rozwiązywaniu problemów Polaków w kraju.
[3] Misja ta powstała
wśród Bułgarów w Imperium Otomańskim w Adrianopolu w 1863 r. W roku 1907 polscy
księża otrzymali w darze obraz MB Częstochowskiej, który prawdopodobnie został
namalowany na początku XX wieku we Lwowie. Do 1928 r. obraz Czarnej Madonny był
przechowywany i czczony w słynnym bułgarsko-katolickim gimnazjum
Zmartwychwstańców. Tragiczny los
Bułgarów na tych ziemiach po I wojnie światowej oraz trudna sytuacja Misji w
tamtych czasach spowodowały opuszczenie Adrianopolu i dwukrotnie przeniesienie relikwii, w tym też obrazu Matki
Boskiej – w 1928 r. do Starej Zagory, a w 1960 r. – do Małko Tyrnowo, gdzie
obraz został otoczony kultem przez miejscowych grekokatolików. 26 sierpnia 1993
r. poświęcono Kaplicę ku czci Matki Boskiej Częstochowskiej, patronki jedności
chrześcijan, z nadzieją, że stanie się ona bułgarską „małą Częstochową” –
miejscem pielgrzymek wszystkich chrześcijan.
No comments:
Post a Comment
Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść komentarzy