Ułan Ude i buddyści z iwołgińskiego dacanu

Na obszarze wschodnej Syberii czyli Zabajkalu znajduje się kraina zwana Buriacją - dziś stanowiąca autonomiczną republikę w ramach Federacji Rosyjskiej. Mieszkają tam też Polacy. Ze stolicy Buriacji - Ułan Ude o życiu tego syberyjskiego miasta, jego historii oraz o buddyzmie Buriatów pisze w swej korespondencji Leszek Wątróbski.

Miasto to położone jest przy ujściu rzeki Udy do Selengi i jest trzecim co do wielkości miastem wschodniej Syberii  liczącym dziś ponad 400 tys. mieszkańców. Znajduje się ono 75 km na wschód od jeziora Bajkał i 430 km na północ od Ułan Bator – stolicy Mongolii - pomiędzy górami Chamar-Daban i Ułan-Burgasy. Jego buriacka nazwa to Ulaan Ùdè.            


Ułan Ude założone zostało w roku 1666 przez rosyjskich Kozaków jako zimowisko Udińsk. Od roku 1689 było twierdzą Wierchnieudińską. Rok później Wierchnieudińsk otrzymał prawa miejskie. W XVII wieku  stanowił ważny ośrodek wojskowy i administracyjny. Dzięki swemu położeniu geograficznemu szybko stało się ono centrum handlowym łączącym.  Rosję, Chiny i Mongolię. Do dzisiaj zachowały się w centrum stare obiekty handlowe, rzeźbione w drewnie i kamieniu, będące przykładem rosyjskiego klasycyzmu. 


W roku 1878 miasto niemal doszczętnie spłonęło. W mieście można znaleźć przykłady współistnienia obok siebie lamaizu (Dacan Iwołgiński) i rosyjskiej cerkwi prawosławnej. Kiedy pojawiła się informacje na temat  kolei Transsyberyjskiej, rada miejska postanowiła rozpocząć działania zmierzające do przeprowadzenia trasy przez miasto. Stwierdzono, że jeżeli tak sie nie stanie miasto runie i przemieni się w żałosną, zapadłą wioskę. Pierwszy pociąg przyjechał tam 15 sierpnia roku 1899. Władze Wierchnieudińska poprosiły jego mieszkańców, aby z tej okazji wywiesili flagi państwowe.                                                              

W roku 1923 miasto zostało stolicą Buriacko-Mongolskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. W latach 1958-1992 miasto było stolicą Buriackiej ASRR. Dziś Ułan Ude jest węzłem transportowym kolei transyberyjskiej, dużym ośrodkiem kulturalnym i ekonomicznym. W mieście znajduje się m.in. Buriackie Centrum Naukowe Syberyjskiego Oddziału Rosyjskiej Akademii Nauk. W Ułan Ude znajduje się również uniwersytet, oddział irkuckiej wyższej szkoły ministerstwa spraw wewnętrznych, akademia rolnicza, filia nowosybirskiej wyższej szkoły ekonomii i prawa, filia wyższej szkoły telekomunikacji i informatyki, akademia kultury i sztuki, politechnika. W mieście znajduje się ponadto przystań rzeczna, węzeł kolejowy, drogowy i port lotniczy.                                      

Wśród występujących tam gałęzi przemysłu można wymienić branże: maszynową, metalową, precyzyjną, elektroniczną, spożywczą, lekką, drzewną i materiałów budowlanych. Znajduje się tam także huta szkła.                                                                                                    

 Godne uwagi są tam: Muzeum Sztuki im. Sampiłowa, w którym eksponowane są zbiory malarstwa i tradycyjnego rzemiosła buriackiego oraz eksponaty sztuki buddyjskiej; Muzeum Przyrodnicze – z florą Buriacji oraz historią geologiczną Bajkału i okolic; Muzeum Historii Buriacji – z eksponatami związanymi z historią, religią i kulturą Przybajkala i unikatowe eksponaty takie jak „Atlas medycyny tybetańskiej” oraz muzeum-skansen Etnograficzne Kultury i Życia Narodów Zabajkala - otwarty w roku 1973.

W muzealnym kompleksie Buriatów przedbajkalskich zobaczyć m.in. można jurty z XIX wieku, trzy domy (siedziby zimowe) z zabudowaniami gospodarczymi oraz zagrodę dla bydła. Kompleks Buriatów zabajkalskich prezentuje zimową siedzibę zamożnego Buriata, zwaną czterościenną, spichlerz, wojłokowe juty koczowników.

Kolejny kompleks - staroruski prezentuje siedzibę atamana kozackiego, m.in. dom, stajnię, powozownię, spichlerz, a także lokum ubogiego chłopa. Obok znajduje się kompleks staroobrzędowców - z wiejską ulicą zabudowaną domostwami różniącymi się między sobą wielkością i wyglądem, zależne jest to od statusu materialnego gospodarza, oraz kaplicę bezpopowców. W kompleksie miejskim, przedstawiającym warunki życia w Wierchnieudińsku z okresu XIX wieku, znajdują się domy bogato zdobione i drewniana cerkiew.                                                                                                                                

Najstarszym murowanym zabytkowym obiektem na terenie Buriacji jest Sobór Hodegetrii – prawosławna katedra – wzniesiona w latach 1741-1785 oraz cerkiew Świętej Trójcy - powstała w roku 1809. W Ułan Ude znajduje się największa na świecie rzeźba głowy Lenina i bogato rzeźbione domy mieszkalne z przełomu XIX i XX wieku.

 W Ułan Ude mieszkają także Polacy. Działa tam Narodowo-Kulturalna Autonomia Polaków „Nadzieja” i polska parafia katolicka pw. . Najświętszego Serca Jezusa , która w przyszłym roku obchodzić będzie swoje 15-lecie.

Buddyjski dacan w Iwołgińsku

Buriację, położoną pomiędzy Bajkałem i Mongolią, zamieszkują dziś głównie Rosjanie (ponad 67%). Dawni mieszkańcy republiki, należącej od ponad 300 lat do Rosji, Buriaci stanowią trochę ponad 27% tamtejszej ludności. Rosjanie to w zdecydowanej większości prawosławni lub starowiercy, Buriaci natomiast to głównie buddyści. Ich zaś duchowe centrum znajduje się w klasztorze (dacanie) w Iwołgińsku, 35 km od stołecznego Ułan-Ude. Miejsce to jest często odwiedzane przez licznych pielgrzymów, wśród których duży procent stanowią ludzie młodzi.              

Buriacką formą buddyzmu jest lamaizm praktykowany w Tybecie i w Mongolii oraz w krajach z nimi sąsiadującymi, propagowany od VII wieku o charakterze wybitnie monastycznym; zdominowany od XIV wieku przez doktrynę tzw. żółtych czapek o hierarchicznej strukturze. Kierunek ten uważa, że władza polityczna i świecka należy do dalajlamy a religijna do panczenlamy, uznawanego za wcielenie Buddy.                                      

Założycielem tej religii i twórcą podstawowych jej zasad był, żyjący w VI i V wieku p.n.e., Siddhartha Gautama. Kierunek ten opiera się na czterech tzw. szlachetnych prawdach głoszonych przez założyciela oraz na przedstawionej przez niego ośmiorakiej ścieżce, prowadzącej do ustania cierpienia.                                                                                                         

Buddyzm od początku swojego istnienia był religią o bardzo luźnej strukturze, zarówno od strony organizacyjnej, jak i doktrynalnej. W trakcie swojego rozwoju powstawały liczne jego odmiany i szkoły, które zazwyczaj wzajemnie się tolerowały, a nawet wspierały. Obecnie religia ta dzieli się na trzy tradycje: Theravada, Mahayana i Vajrayana.                           

Dane na temat Theravada dotyczące liczebności buddystów na świecie są mocno rozbieżne — w zależności od źródeł podawane są liczby od 230 do 500 milionów. Buddyzm zajmuje dziś piąte miejsce wśród największych religii świata po chrześcijaństwie, islamie, hinduizmie i tradycyjnej, ludowej religii chińskiej. Wzrasta natomiast systematycznie liczba sympatyków buddyzmu, uznających go przede wszystkim za zbiór zasad moralno-etycznych.         

Budda - Siddhartha Gautama wychowywał się w dobrobycie, w pałacu swego ojca. Zdawał sobie jednak sprawę z istnienia życia poza murami pałacu i był go ciekaw. Podczas pobytu poza pałacem spotkał kolejno: starca, chorego człowieka, kondukt pogrzebowy i żebrzącego ascetę. Widok ten głęboko go poruszył. Postanowił porzucić bogactwo, zostać ascetą i zająć się poszukiwaniem prawdy o wyzwoleniu i pozbyciu się z cierpienia nękającego wielu ludzi.         Poszukiwania prawdy zajęły mu wiele lat. W jej znalezieniu pomogła mu medytacja. Medytował tak długo, że w końcu odnalazł metodę wyzwolenia ludzkości z cierpienia. Medytacja trwała 49 dni zanim osiągnął upragnione oświecenie. Chcąc się nim podzielić z innymi wyruszył na poszukiwanie swych byłych towarzyszy ascezy. Oni też, jako pierwsi, poznali jego przemyślenia. Zdarzenie to tradycja buddyjska nazywa wprawieniem w ruch Koła Dharmy.    

                                                                                                          
Budda Siakjamuni zmarł w wieku 80 lat w niewielkiej miejscowości Kusinara. Data jego śmierci, podobnie jak narodzin, wciąż jest przedmiotem dyskusji w ramach różnych przekazów buddyjskich.                                                                                                               

W nauce buddyzmu najważniejsze wydają się tzw. cztery szlachetne prawdy: pierwsza - o cierpieniu; druga - o jego przyczynach; trzecia - o jego ustaniu, czyli całkowitym zniknięciu i czwarta - o ścieżce prowadzącej do ustania cierpienia                                       

Drogą do ustania cierpienia jest szlachetną ośmiostopniową ścieżką praktyki. Przestrzeganie jej zaleceń i wskazań prowadzić ma do całkowitego ustania cierpienia i - w konsekwencji – do ostatecznego przejścia przebudzonej istoty z samsary do nirwany. Na tzw. szlachetną ośmiostopniową ścieżkę składają się: właściwy pogląd – czyli poznanie tzw. czterech szlachetnych prawd; właściwe postanowienie poprzez wyrzeczenie się złej woli i odstąpienie od wyrządzania wszelkiej krzywdy; właściwe słowo czyli powstrzymanie się od kłamstwa, od mowy powodującej nieporozumienia między ludźmi, obelżywej mowy i pustego gadania; właściwy czyn polegający na powstrzymaniu się od zabijania, kradzieży i nieskromności; właściwy żywot poprzez porzucenie nieuczciwego sposobu życia i przestrzeganiu wskazań moralno-etycznych, zawartych w naukach buddyjskich; właściwy wysiłek, który pozwala na powstawanie dobrych mentalnych właściwości; właściwą uwagę i skupienie we wszystkim, co się przedsięwzięło i wreszcie właściwą medytację będącą dążeniem do osiągania stanów, w których znika „ego". 
   

                                                           
Buddyjski klasztor w Iwołgińsku przeżywa dziś ponowny renesans. Po latach walki z religią w dawnym ZSRR nikomu już tam dziś nie przeszkadza, czy ktoś afirmuje swoją religię i jak to czyni. Buddyjski dacan, w którym mieszka duchowy przywódca lamaizmu buriackiego, to ośrodek medytacji i modlitwy oraz spotkań wielopokoleniowego społeczeństwa. Stojące przy dróżkach ośrodka młynki modlitewne prawnie nigdy się nie zatrzymują. Przechodzący obok pielgrzymi ruchem ręki wprawiają je w ruch. Dla chętnych jest tam też wygodny dom noclegowy oraz jadłodajnia z buriacką kuchnią. Będąc w stolicy Buriacji Ułan-Ude nie można nie zatrzymać się w dacanie choć na kilka godzin.
 
tekst i zdjęcia Leszek Wątróbski