 |
| Anatol Diaczyński . Fot. L.Wątróbski |
- Przymusowe przesiedlenia ludności polskiej do Kazachstanu odbywały się w połowie lat trzydziestych oraz 1940-1941**. Wówczas to Polaków osiedlano w rejonie miast Akmolińska, Kustanaja, Kokczetawa, Krasnoarmiejska, Pietropawłowska. Na tych obszarach powstawały miejscowości nazywane przez Polaków własnymi nazwami, np. Kalinówka, Wiśniówka, Jasna Polana, Zielony Gaj, Konstantinówka. Piszesz o tym wszystkim w swojej nowej książce O tych zapomnianych powiedzcie choć słowo…
 |
| Polki z Zielonego Gaju (1993) |
- Ta moja książka ukazała się jesienią tego roku (2019). Dedykowałem ją moim rodakom – Polakom przesiedlonym właśnie w roku 1936 z Zachodniej Ukrainy do Kazachstanu, w setną rocznicę odzyskania Niepodległości przez Polskę. Książka ta ukazała się już wcześniej po rosyjsku i ukraińsku oraz w skróconej wersji po polsku. Było to jednak 20 lat temu i od tego czasu ze wschodu wróciło do Polski tysiące repatriantów. Praktycznie nikt z nich o tamtych książkach nic nie słyszał.
- Ty, razem z rodziną, wróciłeś do Polski w roku 1995…
- Tak, przyjechałem jako jeden z pierwszych. Sporo sił mnie to wówczas kosztowało. Jeżeli chodzi o książce, to dopiero teraz, po latach, postanowiłem dopełnić i doprecyzować wcześniejsze polskojęzyczne wydanie tej książki, które nosiło tytuł To my jesteśmy, Polsko!… i przygotować do druku nową jej wersję. Liczę, że tym razem powiększy ona grono czytelników w całej Polsce. Było by dobrze, gdyby stała się lekturą obowiązkową dla wszystkich repatriantów powracających do Polski w ośrodkach adaptacyjnych. Liczę też, że historię deportacji i repatriacji wraz z jej szczegółami, poznają także czytelnicy Polonijni całego świata.
 |
| Kokczetaw 1993. Anatol Diaczński ze swoją rodziną (fot. archiwum) |
- O czym jest Twoja książka?
- Jest to powieść napisana w formie artystycznej, ale maksymalnie oparta na faktach i zdarzeniach historycznych z życia współczesnych kazachstańskich Polaków - w tym mojej własnej rodziny, przyjaciół, sąsiadów i znajomych. Jest to historia, o której władze PRL wolały zapomnieć i zupełnie nie wspominać. Również władze „nowej, demokratycznej” III RP nie nie szczególnie kwapiły się, aby realnie pokazać siebie jako dobrą matkę Polkę wszystkich Polaków. Dopiero teraz…
W okresie, kiedy rozpadał się ZSRR, w Kazachstanie, według oficjalnego spisu ludności było około 60 tys. Polaków. Obecnie jest ich tam jeszcze blisko 30 tys. I tylko kilku tysiącom z nich, dzięki swoim ogromnym wysiłkom, uporczywości i szczęściu, udało się dostać do Polski. Inni w mieszanych małżeństwach wyjechali do Rosji, Niemiec, a nawet na Ukrainę. Tam wcześniej zrozumieli, że najdroższą walutą dla każdego państwa jest własny naród.
W Polsce natomiast, nawet w sprawie repatriacji, próbowano szukać politycznych, ekonomicznych i religijnych korzyści. I jeśliby nie realne zagrożenie, nie kontrolowaną falą imigrantów z Bliskiego Wschodu czy wręcz Afryki, to kto wie, jak byłoby nadal z tą repatriacją. Chociaż trzeba też przyznać, że dzisiejsze władze są o wiele bardziej przychylne repatriacji niż ich poprzednicy. Nowelizacja Ustawy repatriacyjnej z roku 2016 ponownie rozbudziła spore nadzieje na powrót tysiącom moich ziomków. Tym bardziej, że teraz repatriantom stwarzają o wiele lepsze warunki ekonomiczne.- A jak wygląda dziś sytuacja Polonii kazachstańskiej?
 |
| Wnętrze katedry katolickiej w Karagandzie,
Kazachstan (1993)
|
- Uważam, że chociaż wiedza o moich ziomkach obecnie jest lepiej znana, jednak nie aż na tyle dobrze… Jeszcze na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych mało kto w Polsce przypuszczał, że w dalekim Kazachstanie nadal mieszkają dziesiątki tysięcy Polaków i osób polskiego pochodzenia. I prawie wszyscy byli pewni, że zesłani tam po klęsce wrześniowej Polacy, wkrótce po zakończeniu działań wojennych w 1945 roku, wrócili do nowej Rzeczypospolitej. A tak naprawdę, to wrócili do domu tylko ci, którzy wojnę przeżyli. A i to tak było tylko z Polakami, których wywieziono za Ural w roku 1940 i 1941. Ale była jeszcze pierwsza fala wywózki do Kazachstanu, zwłaszcza w latach 1936-1937. Zsyłano wtedy tych Polaków, którzy pozostawali poza granicami odrodzonej po pierwszej wojnie światowej, po długim 123 letnim niebycie Polski. Wywozili ich ze specjalnie utworzonego, właśnie dla nich, w połowie lat dwudziestych ubiegłego stulecia - polskiego autonomicznego rejonu im. J. Marchlewskiego na sowieckiej Zachodniej Ukrainie, czyli pod Żytomierzem i w okolicach (a już w połowie lat trzydziestych zlikwidowanego),
Wywożono nas do Kazachstanu, jako tych, którzy nie spełniali oczekiwań i nadziei władz radzieckich, jako element niepewny, możliwą „piątą kolumnę” przy granicy z „burżuazyjną” Polską. Wywożono ich właśnie za to, że byli Polakami. Wszystkie zaś powojenne traktaty i umowy, zawarte pomiędzy Polską i ZSRR, o repatriacji ludności wywiezionej na wschód - ich nie dotyczyły. Tak więc pozostaliśmy tam jako ludzie bez przeszłości i bez ojczyzny. A i bez przyszłości również. Wszyscy mieliśmy zostać tam z czasem jako typowi, jednolici „ludzie radzieccy” i rozpłynąć się wśród mnóstwa innych plemion i narodów dawnego ZSRR.  |
| Stalowa Wola. Anatol Diaczyński współcześnie ze swoją rodziną |
- Taką właśnie polityką zainteresowane były władze ZSRR…
- … i zgodziła się na to powojenna Polska. W sumie nie miała większego pola manewru. Była bowiem, w znacznym stopniu, podporządkowana ZSRR. Zresztą stało się to też za zgodą naszych dawnych zachodnich sojuszników. Wszystko szło więc w kierunku zapomnienia. Ale widocznie takiej niesprawiedliwości to nawet sam Pan Bóg w Niebie nie mógł wytrzymać.
- Co było później?
- Zaczęli w końcu do nas przyjeżdżać Polacy z różnych oficjalnych i nieoficjalnych instytucji oraz organizacji. I tak zaczęliśmy, w tym również ja, ponowną walkę o powrót do dawnej Ojczyzny, co bardzo pasowało do mojego charakteru. Ale w szczegółach o tym wszystkim, jak to wyglądało, jak przebiegała ta wywózka, jak żyliśmy w Kazachstanie i jak mieszkaliśmy tam przez te wszystkie dziesięciolecia – od połowy lat trzydziestych do lat ostatnich, postarałem się opowiedzieć w tej książce – jak najbardziej prawdziwie, barwnie i ze szczegółami. Jestem przecież literatem nie tylko z powołania, ale też z wykształcenia. Chyba jako jedyny kazachstański Polak skończyłem w Moskwie Instytut Literacki .
- Opowiedziałeś to wszystko na przykładzie losów swojej Rodziny…
- Dziękuję Ci Anatolu za rozmowę. Twoja książka godna jest uwagi i polecam ją wszystkim!
-Dziękuję również. A wszystkim, kto chciałby mieć u siebie tą książkę, można ją nabyć przez internet w wydawnictwie Poligraf k. Wrocławia.
rozmawiał Leszek Wątróbski
zdjęcia autora
_______________
**Polska kolonizacja słabo zaludnionych regionów północnego Kazachstanu rozpoczęła się jeszcze pod koniec XIX wieku. Zgodnie z danymi z rosyjskiego spisu z roku 1897, na obszarze rosyjskiej Azji Środkowej mieszkało już 11 597 Polaków. Osiedlali się oni przede wszystkim w miastach (ok. 90%). Wiadomo także, że emigracja ekonomiczna bezrolnego chłopstwa polskiego z obszaru Kongresówki na przełomie wieków kierowała się także do Kazachstanu. Nieliczni chłopi z guberni kieleckiej i lubelskiej w latach 1906–1910 przesiedlili się w głąb Imperium Rosyjskiego: do guberni orenburskiej, omskiej, kraju iszymskiego, i do pozostałych części Syberii Zachodniej. Znaczącą rolę odegrała w tym reforma Piotra Stołypina.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz
Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść komentarzy