Kijów miasto cerkwi i zabytków

 Kijów nazywany Drugim Jeruzalem... Fot. L.Wątróbski

Kijów to stolica Ukrainy. Byłem tam we wrześniu 2019 roku. Te ponad 4-milionowe miasto, położone nad Dnieprem, założono w V wieku naszej ery. Dziś Kijów stanowi dumną kolebkę cywilizacji słowiańskiej sławną z licznych cerkwi ze złotymi kopułami, świętych pieczar skrywających zmumifikowane szczątki mnichów oraz zalesionych pagórków wnoszących się po obu brzegach rzeki.

Miasto znajdowało się długo pod rządami Mongołów, Litwinów i Polaków, Tatarów i Związku Sowieckiego. W czasach istnienia ZSRR, stanowiło, obok Moskwy i Petersburga, jedno z najważniejszych miast tego największego na  świecie państwa.

Pomnik księcia Włodzimierza Wielkiego

Złoty Wiek w historii Kijowa wypada na okres od IX do XIII wieku. W roku 988 książę Włodzimierz Wielki przyjął chrzest, uznawany dziś symbolicznie za chrzest Rusi i wybrał prawosławie jako swoje i swoich poddanych wyznanie. Jego syn i następca książę Jarosław Mądry zbudował Sobór Mądrości Bożej stanowiącą dokładną replikę bazyliki Hagia Sofia z Konstantynopola. Do dzisiaj zresztą Kijów pozostaje świętym miejscem dla prawosławia, bo w nim znajdują się najstarsze sobory i ławry, do których pielgrzymują rzesze wiernych.

W sierpniu 1018 roku Bolesław Chrobry zdobył miasto. Pod koniec zaś IX wieku Kijów został stolicą Rusi Kijowskiej. W drugiej połowie XIV wieku, w roku 1363, książę litewski Olgierd Giedymin włączył miasto do Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Pierwszy drewniany zamek na Górze Zamkowej zbudowali Litwini w latach 1370-1380. W roku 1387 dominikanie rozpoczęli budowę katedry katolickiej, a w roku 1397 Kijów stał się siedzibą diecezji katolickiej.

Miasto po Unii Lubelskiej, zawartej w roku 1569, zostało włączone do Korony Polskiej i do roku 1659 było stolicą województwa kijowskiego. Na mocy rozejmu andruszowskiego, w roku 1667, Rzeczpospolita przyznała czasowe prawa Rosji do sprawowania zarządu nad Kijowem, a w roku 1686, na mocy traktatu grzymułtowskiego, miasto oficjalnie zostało przyznane Rosji. Żaden z traktatów polsko-rosyjskich dotyczących Kijowa nie był nigdy ratyfikowany.

Chreszczatyk...

Na początku XX wieku, w roku 1918, w Kijowie ogłoszono powstanie Ukraińskiej Republiki Ludowej i stoczono ciężkie boje z bolszewikami, w których brała też udział 3 Armia Wojska Polskiego. Wojsko polskie, w porozumieniu z atamanem Szymonem Petlurą, wkroczyła do miasta 7 maja 1920 roku. Bolszewicy ostatecznie odbili miasto i przenieśli tam z Charkowa, w roku 1934, stolicę Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej.

Po II wojnie światowej Kijów został ważnym ośrodkiem przemysłowym i naukowym, a od końca lat pięćdziesiątych był również głównym ośrodkiem ukraińskich dysydentów poza zachodnią Ukrainą. Od roku 1991 Kijów jest stolicą niepodległej Ukrainy oraz siedzibą katolickiej diecezji kijowsko-żytomierskiej obrządku łacińskiego

Pierwszy kontakt Kijowa z Polską miał miejsce w roku 1018, kiedy to książę Bolesław Chrobry wyszczerbił swój miecz o kijowskie Złote Wrota. Złota Brama, czy też Złote Wrota, to fragment monumentalnych średniowiecznych murów miasta. To właśnie one strzegły wjazdu do Kijowa od XI wieku. Dzisiejsza forma architektoniczna Złotej Bramy, to efekt pracy architektów i historyków. Oryginalna Brama nie zachowała się w stopniu pozwalającym na jej dokładne odtworzenie. Brakuje też szczegółowych jej opisów. To co możemy podziwiać odbudowano w roku 1982, dla uczczenia obchodów 1500-lecia Kijowa. Mimo że Brama nie jest autentycznym zabytkiem, to zwiedzana jest jakby stanowiła rzeczywisty relikt dawnych dni.

Później, w okresie pomiędzy zawarciem Unii Lubelskiej a podpisaniem rozejmu w Andruszowie, kończącym wojnę z Rosją, Kijów znajdował się w granicach Rzeczypospolitej. Niestety niewiele dokumentów i  śladów zachowało się z tego czasu. Do odnotowania pozostaje jeszcze rok 1920, kiedy to oddziały Marszałka Piłsudzkiego triumfalnie wkroczyły do miasta obwieszczając powstanie niepodległej Ukrainy.

Kijowska Złota Brama - inaczej Złote Wrota

Do czasu odzyskania przez Polskę niepodległości, w roku 1918, Kijów był jednym z najważniejszych ośrodków polskości na dawnych naszych wschodnich ziemiach przedrozbiorowych. Na tamtejszym uniwersytecie kadrę naukową i studencką tworzyli początkowo prawie wyłącznie Polacy. Studenci i wykładowcy ukraińscy i rosyjscy stanowili w tamtych latach zaledwie około 10% całej społeczności akademickiej. Natomiast sam Kijów, w sensie kulturowym, był w ponad połowie miastem polskim.



  Kijów - stare miasto

W roku akademickim 1838/39 studenci polscy stanowili 62,5% ogółu tamtejszych studentów. Dzielnicę Łypki zamieszkiwała niemal wyłącznie, obok rosyjskiej, arystokracja polska. Tam znajdowały się posiadłości magnackie Potockich i Branickich. Podobnie było z życiem teatralnym opierającym się niemal wyłącznie na polskich wędrownych trupach. Centrum jednej z polskich dzielnic Kijowa była ulica Kościelna, przy której znajdował się katolicki kościół pw. św. Aleksandra. To tam odbyły się jedne z największych manifestacji młodzieży polskiej w przeddzień wybuchu powstania w roku 1863.

Na przełomie XIX/XX wieku rozpoczęła się budowa kolejnego kościoła katolickiego w Kijowie, według projektu polskiego arch. Władysława Horodeckiego – pw. św. Mikołaja. Na przełomie stuleci, żyło w Kijowie ok. 40 000 Polaków. Liczba ta osiągnęła 100 000 w roku 1915, co stanowiło 25% wszystkich mieszkańców Kijowa.




Polski kościół św. Aleksandra

Polski kościół św. Aleksandra - wnętrze

Cmentarz Bajkowy - groby polskich legionistów

 

Polacy należeli do najbogatszych mieszkańców miasta. Działało tam wiele filii i sklepów z Warszawy. Na 142 cukrownie połowa należała do polskich właścicieli. W mieście największą księgarnią i jednocześnie magazynem książkowym były zabudowania Leona Idzikowskiego – księgarza i wydawcy. On to wydał ponad 100 tłumaczeń oryginalnych dzieł polskich, a jego zbiory liczyły setki tysięcy książek.

Ponadto w Kijowie działało wiele polskich zakładów przemysłowych, szkół prywatnych, pracowniczych, gimnazjów, siedzib gazet, teatrów, sklepów i firm, a także wydawnictw codziennych - np. Dziennik Kijowski, którego nakład wynosił średnio około 5 tys. egzemplarzy. Na kijowskim Cmentarzu Bajkowym znajduje się szereg nagrobków Polaków związanych z miastem, a także polscy żołnierze polegli tam w roku 1920 podczas wojny polsko-rosyjskiej.

Wkład społeczeństwa polskiego w życie miasta drastycznie był eliminowany po upadku powstania styczniowego. Polska społeczność miasta ostatecznie przestała odgrywać w nim znaczącą rolę i zeszła na stanowisko marginalne. Obecnie w Kijowie mieszka około 7 tys. Polaków.

W historię i architekturę miasta, obok powstałego na wzór Sowiecki Placu Niepodległości Majdanu i Chreszczatyku, wpisuje się Ławra Peczerska - Klasztor Pieczar, a także kopuły cerkwi, dzięki którym Kijów zyskał przydomek „Drugiego Jeruzalem”.     Najlepszym miejscem do rozpoczęcia wędrówki po dzisiejszym Kijowie jest jego główna aleja – Chreszczatyk. Biegnie ona od Rynku Besarabskiego do Placu Niepodległości. To właśnie przy tym bulwarze znajdują się pełne splendoru, zbudowane w latach pięćdziesiątych XX wieku zabytki takie jak Poczta Główna czy Filharmonia Narodowa. Starożytną duszę miasta można natomiast odnaleźć w Klasztorze Pieczar i Soborze Mądrości Bożej. Wszystkie te kijowskie zabytki zaliczane są do Siedmiu Cudów Ukrainy i w latach dziewięćdziesiątych XX wieku wpisane zostały na listę zabytków UNESCO.         

 

Kijów jest jednym z najstarszych europejskich ośrodków religijnych, a z drugiej strony jest w nim najwięcej ateistów w całej Europie Wschodniej. Największą i najważniejszą świątynią miasta jest Ławra Peczerska z XI wieku, położona na wzgórzu nad Dnieprem. Ławra została znacznie zniszczona w czasie ostatniej wojny. Ocalały tylko niektóre jej części, a wśród nich cudowny Sobór Uspieński, cerkiew św. Ducha i barokowa cerkiew Troicka. Ławra jest nadal centrum duchowym Kijowa. 



Katedta grekokatolicka  w trakcie budowy

Ławra Peczerska - brama wejściowa










                                                                      

 

 



  Prawosławna procesja ulicami Kijowa

  Mnisi prawosławni z Ławry Peczerskiej

 

 

 

 

Ciekawy jest także Chreszczatyk - jedna z najsłynniejszych ulic świata. Ma ponad 1,2 km długości i funkcjonuje od ponad 300 lat. Jest swoistym przeglądem architektonicznych styli i inspirującą podróżą przez lata historii. Wszystko, co nowe miało miejsce właśnie tam. Pierwszy telefon, telegraf, kanalizacja i wodociąg, gazowe oraz elektryczne oświetlenie, pierwszy tramwaj miały swój początek na Chreszczatyku. Po tej właśnie ulicy spacerowali T. Szewczenko, M. Szczepkin, P. Czajkowski, F. Szalapin, W. Majakowski, J. Mendelsztam i odbywały się koncerty Beethovena. Nazwa ulicy pochodzi od cieku wodnego Cherszczaty potok, w którym ochrzczono bojarów księcia Włodzimierza. Na Chreszczatyku powstawały najbardziej luksusowe hotele, sklepy. Po wojnie zniszczona ulica zyskała nowy wygląd, ale nadal jest najbardziej reprezentacyjną aleją spacerową  miasta.

Chreszczatyk - główna ulica Kijowa

Kijów - nowe miasto

 

 

Kijów - miasto położone nad Dnieprem

Stoisko z ukraińskimi pamiątkami

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Będąc w Kijowie warto też zajrzeć na Andrijewski Zjazd – po ukraińsku Spusk,  który jest centrum mieszczańskiego Kijowa sprzed rewolucji. Są tam ekspozycje sklepowe oraz przepiękne wnętrza mieszczańskie ukazujące wielokulturowość Ukrainy. Są tam wreszcie ślady po dawnych Ukraińcach oraz po Polakach, Rosjanach i Żydach, którzy razem tworzyli dawny klimat miasta. Sporo tam również informacji o ludziach, którzy byli związani z tą ulicą – a wśród nich m.in. Michaiła Bułchakowa i Józefa Stalina.

tekst i zdjęcia Leszek Wątróbski