Wędrówki po Polsce: Swarzewo - „Kaszubska Częstochowa”

Swarzewski rybak na Zatoce Puckiej. Fot. L.Wątróbski

Swarzewo to duża kaszubska wieś, położona nad Zatoką Pucką, w województwie pomorskim, w gminie Puck nazywana „Kaszubską Częstochową”. W latach 1466-1772  Swarzewo było królewszczyzną i należało do królów polskich. W okolicy wsi występują nieeksploatowane jeszcze złoża soli kamiennej i soli potasowo-magnezowej. W Swarzewie znajduje się oczyszczalnia ścieków oraz sanktuarium maryjne Matki Boskiej Swarzewskiej opiekunki ludzi morza.

Wieś Swarzewo została lokowana we wczesnym średniowieczu. Od roku 1308 znajdowała się na terenach należących do Krzyżaków, w komturstwie gdańskim. W roku 1340, po raz pierwszy, pojawiła się obecna nazwa wsi. Około 1400 r. w Swarzewie został zbudowany kościół filialny. Od 1466 r. Swarzewo było administrowane przez starostów puckich. W XVI i XVII wieku było wsią folwarczną z karczmą, a od 1772 r. należało do skarbu pruskiego. Obecny kościół parafialny wzniesiony został w roku 1880. Od końca I wojny wieś należy ponownie do Polski.                                                                                       

 

 Do najciekawszych jej zabytków, obok kościoła z wyposażeniem wnętrz z XV wieku, należą: kapliczka z 1775 r. ze studzienką z uzdrawiającą wodą, zbudowana przez rybaków w1775 roku; skansen rybacki; wykopaliska archeologiczne sprzed dwóch i pół tysiąca lat z grobami skrzynkowymi; pozostałości zatopionego lasu; klif swarzewski; elektrownia wiatrowa i przystań morską dla rybaków.
 

  Przystań jachtowa w Swarzewie

 Swarzewo najbardziej znane jest jednak na Kaszubach i całym Pomorzu jako miejscowość, w której znajduje się sanktuarium maryjne Matki Boskiej Królowej Polskiego Morza, zwanej Opiekunką Rybaków i Ludzi Morza. Skronie jej późnogotyckiej figurki zdobiły, od niepamiętnych czasów, korony. Były zapewne wotami czcicieli cudownej statuetki.

Oficjalnie figurę MB Swarzewskiej ukoronowano 8 września 1937 roku. Dekret koronacyjny podpisał papież Pius XI, a aktu koronacji dokonali biskupi: Stanisław Wojciech Okoniewski - ówczesny ordynariusz diecezji chełmińskiej i Konstantyn Dominik-Sługa Boży, pochodzący z parafii swarzewskiej.

Uroczystości koronacyjne trwały dwa dni  i byty największym wydarzeniem w dziejach parafii. Uczestniczyło w nich ponad 50 tysięcy wiernych, z wojewodą pomorskim Władysławem Kaczkiewiczem (późniejszym prezydentem RP na obczyźnie) na czele.
 

  W czasie uroczystości koronacyjnych biskup chełmiński Stanisław W. Okoniewski, uroczyście ogłosił, iż Matka Boska Swarzewska jest Królową Polskiego Morza. Tytuł ten uwarunkowany jest zarówno geograficznym położeniem swarzewskiego sanktuarium jak i charakterem pracy większej części czcicieli Matki Boskiej Swarzewskiej.

Tradycje pieczołowicie pielęgnowane przez tamtejszy lud mają rozległe zabarwienie tematyką morską. Dowodem szczególnej pamięci jest troska o łodzie dla podtrzymania pielgrzymich ciągów komunikacyjnych wodami Zatoki Gdańskiej. Ks. Fridrich przekazał informację, że szczególnie rybacy zamieszkujący okoliczne wioski garnęli się do Swarzewa, aby tam, u macierzyńskiego Serca Maryi, złożyć swoje obawy, troski, gorycze i cierpienia.

Łaskami słynąca figura znajduje się obecnie w kościele z XIX wieku, trzecim z kolei w tym miejscu. W kościele znajduje się również obraz - mapa z roku 1684 przedstawiająca Zatokę Pucką oraz kościoły w Helu, Pucku i Swarzewie.

Historycy sztuki datują powstanie rzeźby Madonny Swarzewskiej na pierwszą połowę XV wieku. Późnogotycka figurka wykonana jest z lipowego drewna przez nieznanego mistrza i ma 52 cm wysokości i 20 cm szerokości. Łącznie z promienistą aureolą mierzy 85 cm.
 

Wnętrze kapliczki z roku 1775
 ze studzienką z uzdrawiającą wodą

Figura MB Swarzewskiej – Królowej
Polskiego Morza

Wielką cześć Królowej Polskiego Morza oddawali nie tylko rybacy, ale również inne zawody morskie. Na życzenie np. załóg statków międzywojennego przedsiębiorstwa Żegluga Polska S.A. wszystkie jednostki były wyposażone w plakietki z wizerunkiem Matki Boskiej Swarzewskiej, Królowej Polskiego Morza. Umieszczano je przeważnie na honorowym miejscu w mesie oficerskiej. Wizerunek Matki Boskiej Swarzewskiej znajdował się m.in. na pokładzie słynnej łodzi podwodnej ORP Orzeł, jak również na wielkich transatlantykach s/s Piłsudski, s/s Kościuszko, s/s Polonia.

W latach drugiej wojny światowej wielu czcicieli Swarzewskiej Królowej przebywało w obozach koncentracyjnych i jenieckich. Dowodem serdecznej więzi z Madonną Swarzewska był m.in. „znaczek pocztowy” poczty obozowej z wizerunkiem M.B. Swarzewskiej. Napis umieszczony na tym znaczku określa okoliczności i czas jego powstania. Wykonano go z okazji święta Marynarki Wojennej, dnia 10 lutego 1943 r. w oflagu II C Woldenberg.                                                                                                           

 

Morskie akcenty kultu Madonny Swarzewskiej są obecne w licznych hasłach, które powiewają nad głowami pielgrzymiej ciżby: „Opiekunko żeglarzy - ratuj tonących”, „Królowo Polskiego Morza - Matko Niepokalana, módl się za nami”.

Morskie wątki występują także w homiliach, w słowach powitań kustosza sanktuarium, w pieśniach: „Rano, gdy morze się budzi”, „Bolesna Matko Zbawiciela Pana”. W wielu modlitwach dominują prośby - zachowania od nagłej śmierci na morzu i „wszelkiej złej przygody”.

 

  Wnętrze kościoła parafialnego pw. Najświętszej Marii Panny w Swarzewie

Zwiedzając kościół warto zwrócić uwagę na ściany wewnętrzne, które zdobi bogata polichromia. Autorem tej osobliwej, swarzewskiej „Biblia pauperum” jest freskant i malarz obrazów dewocyjnych - Władysław Drapiewski, który wykonał tę polichromię z synami w okresie międzywojennym. Także wszystkie inne malowidła w tamtejszym kościele należą do gatunku religijno - historycznego, będących w mniej lub bardziej wymowny sposób – opisem wydarzeń znanych malarzom z przekazów kronikarskich lub legendy. W „Obrazie-mapie", statki żaglowe, architektury połowy wieku XVII, można interpretować, jako statki zdążające do portu Królowej Mórz.

 

Parafia Swarzewo z racji służebnej roli wobec sanktuarium Matki Boskiej Królowej Polskiego Morza, odegrała szczególniejszą rolę w kościelnej organizacji diecezjalno-parafialnej w życiu religijnym i społecznym, a nawet politycznym Polski od XIV w. Tak dzieje się i obecnie. Swarzewska parafia nadal jest aktywna w życiu codziennym swoich wiernych. Jest np. współorganizatorem festiwali pieśni kaszubskich. Ostatni taki XVI Festiwal, miał tam miejsce w dniu 12 lipca 2015 roku i zgromadził wielu sympatyków folkloru i pieśni kaszubskiej. Brali w nim udział twórcy, śpiewacy i tancerze z okolic.

tekst i zdjęcia Leszek Wątróbski