Dzień Australii. Kiedy naprawdę Australia stała się niepodległa?

designed by Harryarts - Freepik.com

Dziś obchodzimy w Krainie Kangurów Australia Day czyli  „Dzień Australii”  -  święto państwowe obchodzone 26 stycznia na pamiątkę założenia przez kapitana Arthura Phillipa (późniejszego Gubernatora Australii) pierwszej stałej osady w Australii – kolonii karnej przy Port Jackson, nad którym położona jest dzisiejsza największa metropolia australijska -  Sydney.   W Polsce obchodziliśmy  w ub roku 100 lecie niepodległości a właściwie jej odzyskania. Kiedy uzyskała ją Australia?  Okazuje się, ze zaskakująco  całkiem niedawno.

Australia Day obchodzony jest we wszystkich stanach i terytoriach Australii. Jest to dzień wolny od pracy, jeżeli przypada w sobotę lub w niedzielę to dniem wolnym od pracy staje się poniedziałek.

Na Australia Day ogłaszany jest Australijczyk Roku. Nagroda jest przyznawana dla obywatela Australii, który wniósł znaczący wkład do narodu i społeczności australijskiej. Nagroda jest przyznawana w kategoriach: Young i Senior Australian of the Year i nagroda Australian Local Hero (Miejscowy Australijski Bohater).

Pierwsza pamiętna data świętowań sięga roku 1808 i 1818, kiedy gubernator Lachlan Macquarie pierwszy raz oficjalnie obchodził Australia Day. W 2004 roku oszacowano, że w całej historii Australia Day świętowało już 7,5 miliona ludzi.

Pierwsza Flota przybyła do Australii pomiędzy 18, a 20 stycznia 1788, ale gubernator Philip oficjalnie odczytał rozkaz króla ustanawiającego nową kolonię o nazwie Nowa Południowa Walia dopiero 26 stycznia 1788. W trzydziestą rocznicę ustanowienia kolonii w 1818 roku gubernator Macquarie dał rządowym pracownikom wakacje.

W 1888 roku Australia Day był świętowany po raz pierwszy we wszystkich stanach poza Adelajdą. W 1935 roku po raz pierwszy był świętowany w całej Australii. Szczególne długie były przygotowania do 150. rocznicy w 1938 roku. Rozpoczęły się one już w 1936 roku poprzez powstanie Rady Świętowań. W tym roku tylko Nowa Południowa Walia była stanem, który porzucił tradycyjny długi weekend i trzymał się faktycznego rocznicowego dnia – w środę 26 stycznia.

W 1946 roku świętu nadano nazwę Australia Day, a święto państwowe ustanowiono w najbliższy poniedziałek po 26 stycznia . Od 1994 roku święto we wszystkich stanach ustanowiono 26 stycznia.

Dla rdzennych Australijczyków, Aborygenów, 26 stycznia to Dzień Inwazji, gdyż przybycie na kontynent brytyjskich kolonizatorów było równoznaczne z początkiem prześladowań. Aborygeni, którzy australijskie obywatelstwo otrzymali dopiero w 1967 roku, stanowią około 3 procent ludności Australii. Kwestia zmiany daty obchodów Dnia Australii jest obecna w  debacie publicznej od wielu lat. Niezależnie od tego panuje powszechna opinia, ze niezależnie jakie jest nasze pochodzenie, skąd jesteśmy, gdzie się urodziliśmy, wszyscy jesteśmy Australijczykami. I to nas łączy w kraju, który osiągnął w wielu rankingach jeden z najwyższych standardów życia. Średnio, bo tak naprawdę nigdzie na świecie nie ma dobrobytu dla wszystkich.   

Co z niepodległością Australii?

Niepodległość Australii – kwestia budząca znaczne różnice poglądów wśród badaczy i autorów publikacji na temat historii tego kraju. Wymienianych jest wiele różnych dat, od 1901 aż do 1986. Różnice te wynikają z różnego sposobu interpretacji pojęć takich jak niepodległość i suwerenność, na przykład według oficjalnej strony rządowej Australia stała się niezależnym krajem 1 stycznia 1901, ale oficjalny raport Constitutional Commission z 1988 twierdzi, że Australia stała się niezależnym państwem „pomiędzy 1926 a końcem II wojny światowej.

Dnia 1 stycznia 1901 weszła w życie konstytucja Związku Australijskiego, na mocy której sześć dotychczasowych kolonii brytyjskich (Nowa Południowa Walia, Wiktoria, Queensland, Australia Południowa, Australia Zachodnia, Tasmania) łączyło się w jeden organizm polityczny o charakterze federacyjnym – Związek Australijski (Commonwealth of Australia). Tekst konstytucji został wypracowany w toku negocjacji między przedstawicielami kolonii, toczących się w latach 90. XIX wieku, a następnie zaakceptowany przez mieszkańców wszystkich kolonii w referendach (w niektórych koloniach pierwsze referendum nie dało wyniku pozytywnego, wobec czego w tekście dokonano poprawek i poddano go pod ponowne głosowanie, tym razem z powodzeniem). Ostatnim etapem było nadanie Australii konstytucji przez metropolię, co zostało dokonane poprzez ustawę o konstytucji Związku Australijskiego z 1900 roku (Commonwealth of Australia Constitution Act 1900), uchwaloną przez Parlament Wielkiej Brytanii i podpisaną przez królową Wiktorię. Australia Zachodnia  jako jedyna z kolonii ostatecznie zaakceptowała w referendum tekst konstytucji już po jego uchwaleniu przez parlament w Londynie.
Nowo powstała federacja australijska posiadała bardzo szeroki zakres suwerenności wewnętrznej, jednak wciąż w mocy pozostawały elementy ustrojowe wskazujące na jej trwającą zależność od Wielkiej Brytanii (dotyczyło to zresztą również pozostałych dominiów brytyjskich). Trzema najważniejszymi takimi elementami były:

• możliwość stanowienia przez parlament brytyjski prawa o mocy rozciągającej się na Australię;
• pozostawienie Komitetu Sądowego Tajnej Rady w Londynie w roli najwyższej instancji odwoławczej w australijskim systemie sądownictwa;
• trwające uzależnienie od Wielkiej Brytanii w kwestiach polityki zagranicznej^[6].

Z tego względu niektórzy politolodzy nie uznają Związku Australijskiego z 1901 roku za w pełni suwerenne państwo.

Deklaracja Balfoura stanowiła podstawę dla ustawy przyjętej przez parlament brytyjski w 1931 roku i znanej jako statut westminsterski. Wśród najważniejszych postanowień statutu znalazło się wyłączenie dominiów spod obowiązywania ustawy o ważności praw kolonialnych z 1865 roku (Colonial Laws Validity Act of 1865), na mocy której akt prawa ustanowionego przez parlament kolonii lub dominium mógł być uznany za nieważny, o ile pozostawał w sprzeczności z aktem parlamentu Wielkiej Brytanii.

Na życzenie władz Australii i Nowej Zelandii, w tekście statutu westminsterskiego znalazło się zastrzeżenie, iż wejdzie on w życie wobec tych dominiów dopiero po ratyfikacji statutu przez uprawnione organy tych dominiów. Do czasu ratyfikacji, obowiązywać miały (przynajmniej formalnie) dotychczasowe zasady. Kiedy we wrześniu 1939 roku, Wielka Brytania wypowiedziała wojnę Niemcom (a później w 1940 roku wypowiedziała wojnę Włochom), rząd Australii przyjął, że w sposób automatyczny również znalazła się w stanie wojny. Z drugiej strony dominia Kanady i Związku Południowej Afryki, wobec których statut westminsterski obowiązywał od chwili uchwalenia (wobec braku wymogu ratyfikacji przez te państwa), w obu przypadkach wypowiedziały wojnę niezależnie od Wielkiej Brytanii.

Ale już w 1941 rząd Australii wypowiedział wojnę Finlandii, Rumunii, Węgrom i Japonii niezależnie od Wielkiej Brytanii.

Ustawa o przyjęciu statutu westminsterskiego (Statute of Westminster Adoption Act) została uchwalona przez australijski parlament federalny dopiero w 1942 roku, choć retroaktywnie nadano jej moc obowiązującą od 1939 roku. Dopiero w tym momencie można mówić o zaniku wszelkich ograniczeń kompetencyjnych australijskiego parlamentu, a zatem o pełnej suwerenności Australii, z wyjątkiem kwestii sądownictwa.

Za ostatni etap uniezależniania się Australii od swej dawnej metropolii kolonialnej uznaje się moment niemal równoczesnego przyjęcia przez parlamenty brytyjski i australijski ustaw noszących taki sam tytuł – Australia Act, czyli po prostu „ustawa o Australii” – i zawierających podobne i uzupełniające się wzajemnie postanowienia, co miało miejsce w roku 1986. Ustawy te zlikwidowały ostatnie więzy łączące systemy sądownicze i prawne obu państw, w szczególności uniemożliwiły odwoływanie się od decyzji australijskich sądów do Komitetu Sądowego Tajnej Rady w Londynie. Tym samym Sąd Najwyższy Australii stał się ostateczną i najwyższą instancją sądowniczą w systemie prawnym Australii.

Komisja Konstytucyjna, która obradowała w 1988 roku, jako jedno z postawionych zadań miała zbadać zgodność Konstytucji Australii ze statusem Australii jako niezależnego państwa („To inquire into and report, on or before 30 June 1988, on the revision of the Australian Constitution to: (a) adequately reflect Australia’s status as an independent nation and a Federal Parliamentary democracy”). Według oficjalnego raportu Komisji, Australia stała się w pełni niezależnym państwem pomiędzy 1926 a zakończeniem II wojny światowej.

 Pozostaje tylko kwestia unii personalnej z Koroną brytyjską, która nadal obowiazuje. Angielska Królowa Elżbieta II jest nadal formalnie i tylko symbolicznie głową państwa australijskiego, którą reprezentuje gubernator generalny - jeden z zasłużonych Australijczyków - mianowany przez Parlament Federalny na okres 5 lat.
 W debacie publicznej wciąż rozważana jest kwestia, kiedy Australia stanie się republiką. Wtedy dopiero tak naprawdę będzie można mówić o pełnej niepodległości.
Tymczasem - Happy Australia Day!
kb/BumerangMedia/Wikipedia/Tvn24



Jak obchodzono Australia Day w 1988 roku. First Fleet Domumentary



^{Koncert w Australia Day 2019 - LIVE}