Wędrówki po Polsce: Piekary Śląskie

Piekary Śląskie. Fot. E. Michałowska-Walkiewicz

Piekary Śląskie, to miasto powołane do istnienia na prawach powiatu, położone w południowej Polsce na Górnym Śląsku. Znajduje się ono w Centrum Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Piekary Śląskie wchodzą w skład Górnośląsko- Zagłębiowskiej Metropolii. Miasto to leży nad rzeką Brynicą, w północnej części Wyżyny Śląskiej.

 

Pierwsza wzmianka o Piekarach pochodzi z 1253 roku. Pierwotnie osada ta, była nazywana Zwierzów i Pecare. Do roku 1934, obowiązywała już nazwa Wielkie Piekary lub Piekary Wielkie. W dniu 1 kwietnia roku 1934, Wielkie Piekary połączono z Szarlejem, w gminę Szarlej-Wielkie Piekary, po czym 3 września 1935 roku nastąpiła kolejna zmiany nazwy tego miasta na Piekary Śląskie.

Artefakty prehistoryczne

Człowiek pojawił się na ziemi śląskiej na początku najmłodszej epoki kamienia przypadającej na 4000 lat p.n.e. Pierwsza osada w dorzeczu rzeki Bielczy i Brynicy, istniała od XII do IV wieku p.n.e. Od IV wieku p.n.e. do II wieku n.e., odnotowuje się brak śladów człowieka na tym terenie. Dopiero odkrycie galamanu czyli inaczej mówiąc kamienia skorupowego na polach szarlejskich, umożliwiło natrafienie na szczątki osady z III wieku n.e. Jej mieszkańcy od tego okresu, w prymitywnych piecach zwanych dymarkami trudnili się wytopem rudy żelaza zalegającą płytko pod darnią ziemi.

Legenda związana z powstaniem Piekar

Pod koniec X wieku w puszczy piekarsko-szarlejskiej ukryło się dwoje ludzi. Był to młody czeladnik Ziemomysł, który przekupił straże opolskiego grodu na Pasiece, porwał córkę komesa Bogumiłę i uciekł z nią w piekarskie lasy. Ukryli się w pobliżu wzgórza zwanego Górą Bartłomieja. Młodzi byli bardzo pracowici, zbudowali chatę, łowili ryby, uprawiali rolę. Na początku było im ciężko, jednak już po 5 latach mieli ładny domek, wykarczowali kawał lasu, doczekali się 6 synów i 3 córek. Z czasem córki i synowie zaczęli zakładać własne rodziny i osiedlać się w pobliżu Góry Bartłomieja. I tak powstała słynąca z zamożności osada. Ludzie z sąsiednich terenów przyjeżdżali tu po wyroby piekarnicze, które wypiekał w wielkich piekarnikach Bartłomiej. Jego ciasta i pierniki uważano za najlepsze w okolicy, którą nazwano Piekary.

Kolejna legenda

Działo się to za czasów Bolesława Chrobrego. Dworzanie, którzy często przybywali na ziemię bytomską, donieśli władcy, że pośród gęstej puszczy, nad rzeką Brynicą, znajduje się osada, której mieszkańcy wydobywają srebro. Chciwy bogactwa król pojechał w te strony. W drodze zachwycił go wielki porządek i gospodarność żyjących tu ludzi. Zaś wszyscy mieszkańcy piekarskiej osady wyszli pozdrowić władcę. Król zaś odezwał się w te słowa: Widzę, żeście tę oto ziemię dzikiej puszczy i srogim zwierzom odebrali, a zwojowawszy nie mieczem i krwią, ale pracą i potem, przymnożyliście ojczyźnie wiele bogactw. Ponieważ dużo tu zwierza było, na którego w tych okolicach polowałem przeto wieś ta Zwierzów odtąd zwać się będzie.

Trzynasty wiek

Na podstawie źródłowego przekazu pochodzącego z 4 października 1277 roku, dowiadujemy się, że biskup krakowski Paweł z Przemkowa utworzył parafię rzymskokatolicką w Kamieniu. W tym to właśnie dokumencie po raz pierwszy wymieniono nazwę osady Pecare, która została przydzielona nowej parafii. Pierwszy drewniany kościół pod wezwaniem św. Bartłomieja, został wybudowany w Piekarach przez syna księcia opolskiego Ziemowita w 1303 roku. Pierwszym piekarskim plebanem był ks. Piotr Gałka.

Oddać Piekary królowi

Odnoga dynastii Piastów pochodzących z Oleśnicy, postanowiła oddać Piekary królowi węgierskiemu Maciejowi Korwinowi. W ten sposób Piekary stały się lennem czeskim. W styczniu 1477 roku, król węgierski odsprzedał połowę Bytomia wraz z Piekarami Janowi z Zierotyna (Jan Żerotin) za 8000 guldenów. Z kolei w roku 1480, Piekary odkupił Ernest Mrakot Luźnierski. Powstała wtedy szkoła ludowa, w której uczył Aleksy Graba z czasem nazwany mędrcem śląskim. Dnia 13 grudnia 1498 roku, Jan II Dobry hrabia Andegawenii, został właścicielem Piekar Wielkich. Powstała tu wtedy komora celna oraz nastąpił poważny rozwój górnictwa. Władał on Piekarami aż do 1526 roku, kiedy to oddał je w lenne władanie Jerzemu Hohenzollernowi. Z biegiem lat, Piekary wraz z ziemią bytomską dostały się bogatemu kupcowi ze Spisza Łazarzowi Henckelowi von Donnersmarck, zatem w rękach tej rodziny były one do końca pierwszej wojny światowej.

Teodor Haneczek

Ośrodek wydawniczy w Piekarach rozpoczął swą działalność pod koniec pierwszej połowy dziewiętnastego stulecia. Proboszcz piekarski Jan Alojzy Ficek, czynił starania, aby pątnicy, którzy przychodzili do Piekar mogli zabrać do domu drukowaną nabożną książkę. Wspólnie z Teodorem Haneczkiem, założyli w roku 1847 polską drukarnię. Pierwsza oficyna była czynna w domu u Kaduka.

Okres II wojny światowej

Batalion piekarski w sile 200 ludzi, pod dowództwem Jana Barona piątego dnia wojny została rozbity przez Wehrmacht. Na placu boju wielu poległo i zostało rannymi, niektórzy zdezorientowani wracali do Piekar. Niemcy jednak namierzyli ich pobyt bardzo szybko, w bestialski sposób wywlekali ich z domów, a na placu przed ratuszem urządzili im dwuszereg z oprawców z Freikorps'u z pałkami gumowymi ze stalową sprężyną. Spadł zatem grad uderzeń na biednych Polaków obrońców ojczystych granic, lała się krew i pękały ludzkie czaszki. Jednak gorsze sceny działy się w więzieniu, gdzie pastwiono się nad nimi i okrutnie torturowano.

Po przejściu niemieckiej nawałnicy wrześniwoej, już w październiku roku 1939, pojawiły się pierwsze ulotki wzywające do walki z okupantem. Zaczęły działać organizacje bojowe toteż w kopalni węgla kamiennego „Andaluzja”, „Nowa Helena” i „Orzeł Biały”, gdzie pracowała większość członków organizacji sabotażowych, masowo rwały się liny, psuły urządzenia i maszyny. Jednak gestapo rozbiło te organizacje, a wielu członków znalazło się w obozach koncentracyjnych. Praca konspiracyjna jednak nie ustała nigdy. Jak się ocenia, w roku 1943 w kopalni „Andaluzja” wydobycie spadło o blisko 40 tysięcy ton węgla, wydobyto o blisko 5 tysięcy mniej rudy cynku i ołowiu w kopalni „Nowa Helena”, podobnie było w kopalni „Orzeł Biały”. Piekarzanie, jak zresztą większość Polaków, walczyli na wszystkich frontach wojny. Major Jan Ludyga-Laskowski, gdy dostał się do Francji, walczył w wojnie francusko-niemieckiej, a po kapitulacji Francji walczył w stopniu podpułkownika w partyzantce francuskiej. Teofil Markiefka i Konrad Burzyk walczyli w obronie twierdzy Tobruk. Walenty Prochacki walczył w szeregach Brygady Karpackiej pod Acron'ą i Gazal'ą. Bronisław Jansa walczył w Dywizjonie 302 w obronie Anglii. Pod Monte Cassino zginęli, Paweł Sroka, Franciszek Marchwitz oraz dezerterzy z Wehrmacht'u Gotfryd Bednorz i Reinhold Woźniczka. W służbie sanitarnej we kampanii włoskiej, pracował były dyrektor Powiatowego Szpitala w Piekarach, dr Bocianowski. Wielu nie wymieniowych tu z nazwiska piekarzan, oddało swe życie w walce z Niemcami na wszystkich frontach.

To piękne miasto, zaprasza turystów i miłośników historii. Jest tu bogato rozwinięte zaplecze hotelarsko- kulinarne, które dogodzi każdemu odwiedzającemu. Dziękujemy panu Ireneuszowi Gałce, za tak interesujące opowieści na temat Piekarów Śląskich.

Ewa Michałowska - Walkiewicz