Vademecum Prawne Emigranta: Zapis windykacyjny

Iwona Pruszyńska będzie udzielać bezpłatnych porad prawnych
czytelnikom Bumeranga Polskiego. Fot. Kancelaria Concordia

W Bumerangu Polskim rozpoczynamy cykl artykułów prawnych w ramach którego mec. Iwona Pruszynska przybliża i wyjasnia najistotniejsze z punktu widzenia Polonii zagadnienia prawa polskiego. W najblizszych trzech miesiacach bedzie pisać o  prawie spadkowym w cyklu  "Nowości w polskim prawie spadkowym" a raz w miesiącu będzie bezpłatnie udzielać naszym czytelnikom porad prawnych.  Zapraszamy! 
   

Nowości w prawie spadkowym. Zapis windykacyjny

Od chwili unifikacji prawa spadkowego w 1946 oku upłynęło juz ponad pół wieku. Jakkolwiek na przełomie dekad nowelizowano nieznacznie przepisy, eksperci są zgodni co do tego, że polskie prawo spadkowe nie nadąża za zmianami społecznymi, politycznymi, ekonomicznymi i pokoleniowymi naszego społeczeństwa. Mówiąc wprost, jest archaniczne. Dlatego też Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego wprowadząc w 2009 r. pierwsze, najpotrzebniejsze zmiany, zapoczątkowała powolny i trwający do dzisiaj proces gruntownej reformy prawa spadkowego. Reforma ma dostoswać prawo dziedziczenia do współczensych realiów.

Nowelizację rozpoczęto rozszerzeniem grona spadkobierców ustawowych na dziadków zmarłego. Do tej pory tylko wnuk dziedziczył po dziadku ale nie odwrotnie Zmiany miały na celu ograniczenie przypadków, kiedy majątek przechodził na własność Skarbu Pańśtwa, w sytuacji kiedy rodzice wnuka zmarli, a zaraz po nich zmarł wnuk. Majątek spadkowy przejmowała wówczas gmina.

Przed rokiem 2009, tylko sąd potwierdzał nabycie spadku po zmarłym krewnym. Po roku 2009  może to uczynić także notariusz, czyli rejent. W swojej kancelarii sporządzi akt poświadczający dziedziczenie.
Ma on taką samą moc prawną, jak orzeczenie sądu. Czas oczekiwania może być jednak znacznie krótszy.
U notariusza powinni być obecni wszyscy spadkobiercy i zgodnie złożyć podpisy pod aktem notarialnym. Jeśli nie ma między nimi zgody, sprawę musi rozstrzygnąć sąd.

Kolejne duże zmiany kodyfikacyjne przyniósł rok 2011. Godną odnotowania nowelizacją z roku 2011 jest zmiana terminu przedawnienia się roszeń uprawnionego z tytułu zachowku, oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń, a także roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku. Termin ten został wydłużony do lat pięciu.

Majątek spadku dla konkretnej osoby.

Jednakże, najbardziej istotną zmianą przewidzianą w nowelizacji z dnia 18 marca 2011 r. było wprowadzenie do polskiego prawa dotychczas nieznanej instytucji zapisu windykacyjnego. To była rewolucja w prawie spadkowym. Przeszła dość niepostrzeżenie, ale zmieniła na korzyść proces dziedziczenia w Polsce. Dzięki zapisowi windykacyjnemu możemy przekazać konkretny składnik swojego majątku, np. mieszkanie, wskazanej w testamencie osobie. Zapis windykacyjny omówię w dzisiejszym tekście.
Nieznajomość prawa nie będzie już zawsze szkodzić.

Najbardziej rewolucyjne i istotne, z punktu widzenia interesów spadkobierców, zmiany ma jednak dopiero przynieśc rok 2015. Zgodnie z uchwaloną w sierpniu br przez Sejm ustawą nowelizacyjną, zasadą prawa spadkowego ma być przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza.Przepisy wejdą w życie po okresie vacatio legis, czyli upływie 6 miesięcy od daty uchwalenia ustawy.

Nowelizacja przewiduje, że spadkobierca przyjmuje spadek z dobrodziejstwem inwentarza zawsze, gdy nie złoży w terminie oświadczenia o innym sposobie jego przyjęcia lub o odrzucenia. Dobrodziejstwo inwentarza, które ma stać się zasadą, oznacza, że za długi spadkowe odpowiada się tylko do wartości stanu aktywów spadku, ustalonego w specjalnie sporządzonym do tych celów inwentarzu. Przyjęcie tej zasady stanowi fundamentalną zmianę w systemie prawa spadkowego, gdyż dziś spadkobierca, który pozostaje bierny, obejmuje spadek wprost i odpowiada za długi zmarłego bez ograniczenia (rownież majątkiem osobistym). Tym samym zdarza się często, że przez przypadek dziedziczymy po zmarłym długi o których nie mieliśmy pojęcia.
Najnowsze przepisy przewidują również zmiany w dziedziczeniu między małżonkami.

 

Emigrancki spadek

Ponadto, w przyszłym roku czeka nas – emigrantów, inna rewolucja w zasadach dziedziczenia. Zacznie obowiązywać europejskie rozporządzenie spadkowe, które spowoduje, że po śmierci obywatela polskiego w kraju Unii Europejskiej innym niż Polska, spadkobiercy, obejmą schedę na podstawie tamtejszego prawa. A wiec emigrancki spadek będzie dziedziczony zgodnie z obcymi przepisami. Na przykład, jeśli dziadek, obywatel polski  mieszkał na stałe w Anglii, do spadku po nim stosować się będzie prawo brytyjskie (w chwili obecnej będzie to prawo polskie).

O nowym rozporządzeniu unijnym a także przepisach prawa międzynarodowego, na podstawie których spadkodawca – emigrant może wskazać przepisy którego kraju mają rządzić jego testamentem, będę mówić na łamach Bumeranga Polskiego w kolejnym artykule.  W przyszłym tygodniu zajmę się również nową instytucją  „spadku z dobrodziejstwem inwentarza”.

Dzisiaj przyjrzymy się instytucji zapisu windykacyjnego, wprowadzonego do polskiego prawa spadkowego w 2011 roku. Jest ona o tyle istotna dla spadkobierców – emigrantów, że przyśpiesza
i upraszcza w pewien sposób procedurę spadkową (co jest istotne kiedy prowadzi się ją z zagranicy),
a także pozwala na zachowanie przedsiębiorstw, firm czy gospodarstw rolnych w rękach jednej, konkretnej osoby wskazanej przez zmarłego, chroniąc tym samym biznes przed upadkiem.

 ZAPIS WINDYKACYJNY

Porcelana dla cioci Krysi, samochod dla Władka a znaczki dla sąsiadki z pierwszego piętra.

23 października 2011 r. weszła w życie kolejna nowelizacja Kodeksu cywilnego. Wprowadzone zamiany dały spadkodawcom większą swobodę rozporządzania swoim majątkiem na wypadek śmierci i znacząco upraściły postępowanie spadkowe.

Na podstawie art. 981.1 k.c. spadkodawca otrzymał możliwość zapisania w testamencie konkretnych rzeczy ruchomych, nieruchomości czy nawet całych przedsiębiorstw dowolnej, wskazanej osobie (nie koniecznie spadkobiercom ustawowym). Zapiskobiercom może być zatem każdy, przyjaciółka, sąsiadka, osoba w potrzebie. Warunek, musi to być osoba fizyczna. W poprzednim stanie prawnym bylo to niemożliwe[1].

Zapiskobierca staje się prawowitym właścicielem  w chwili śmierci spadkodawcy. Co pawda potwierdzić to musi sąd lub notariusz (nabycie spadku), ale pominięty zostaje etap dzielenia majątku. Przedmiot zapisu windykacyjnego zostaje wyłączony z masy spadku i żaden ze spadkobierców nie może rościć sobie do niego praw. Jeśli przedmiot zapisu windykacyjnego jest we władaniu któregoś ze spadkobierców, ma on obowiązek wydać go osobie wskazanej w zapisie windykacyjnym jako nowy właściciel.

Zapis windykacyjny wymaga precyzyjnego sformułowania, by nie było wątpliwości,  co jest przedmiotem zapisu i komu on przypada. Dlatego może on zostać ustanowiony tylko w testamencie sporządzonym
w formie aktu notarialnego. Zapis w testamencie napisanym własnoręcznie nie zostanie wzięty pod uwagę, choć sam testament będzie miał moc prawną.

Zapis windykacyjny może zostać ustanowiony na rzecz kilku osób, czyli jeden przedmiot może przypaść kilku osobom na współwłasność. Wielkość udziałów we wspólnym prawie może określić spadkodawca,
a w przypadku braku takiego określenia dziedziczą oni w częściach równych

Przedmiotem zapisu windykacyjnego mogą być, stosownie do § 2 art. 981.1 k.c.:

-  rzecz ruchome oznaczona co do tożsamości (np. samochód z właściwymi tylko sobie numerami silnika i nadwozia, określony obraz znanego malarza itp)

- zbywalne prawo majątkowe(własność nieruchomości – ziemi, mieszkania zlokalizowanego pod konkretnym adresem, itd),

- przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne,

- ustanowienie na rzecz zapisobiorcy użytkowania lub służebności (dożywotnia służebność mieszkania).

Z powyższego wyliczenia wynika, że przedmiotem zapisu windykacyjnego nie mogą być rzeczy przyszłe
i pieniądze. To stanowi wyraźne odróżnienie od zapisu zwykłego, poprzez który przekazać można każde świadczenie majątkowe.

Zastrzeżenia warunku lub terminu przy ustanawiania zapisu uważa się za nieistniejące[2]. Tym samym
nie można uczynić zapisu, w którym przekazuje się określonej osobie np. własność  mieszkania z chwilą, gdy ta ukończy 16 lat lub pod warunkiem, że przestanie nadużywać alkoholu albo też podejmie pracę.

Zapis windykacyjny będzie także nieważny, jeśli jego przedmiot w chwili otwarcia spadku nie należał do spadkodawcy lub gdy spadkodawca był zobowiązany do jego zbycia (sprzedaży, przekazania w formie darowizny itd).

Zapisobierca windykacyjny może zapis odrzucić lub przyjąć. Nie można jednak przyjąć tylko wybranej części przedmiotu zapisu windykacyjnego (np. przy zapisie gospodarstwa rolnego przyjąć tylko część gospodarstwa w postaci trzody).

Realizacja zapisu windykacyjnego następuje poprzez złożenie po śmierci spadkodawcy wniosku do sądu rejonowego o stwierdzenie nabycia spadku. Szybszą procedurą jest poświadczenie dziedziczenia przez notariusza. Jednkaże, dla spadkobierców i zapiskobierców, którzy mieszkają poza granicami kraju, np. w Australii ,ta forma poświadczenia dziedziczenia może być trudna, ze wzgędu na wymóg fizycznego stawiennictwa wszystkich uprawnionych.

Zapisobierca windykacyjny powinien złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu zapisu w terminie sześciu miesięcy od chwili, gdy dowiedział się o ustanowionym na jego rzecz zapisie windykacyjnym. Jeżeli w powyższym terminie oświadczenie nie zostanie złożone, zapisobierca jest traktowany tak, jakby zapis przyjął. Przyjęcie zapisu nie może nastąpić pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu, gdyż jest wówczas nieważne.
 
Osoby, na których rzecz ustanowiono zapisy windykacyjne muszą się liczyć z niekorzystnymi obowiązkami. Bliscy spadkodawcy mogą bowiem zwrócić się do nich o wypłatę zachowku, a więc przy pomocy zapisu nie będzie można omijać przepisów i uniemożliwiać bliskiej rodzinie dochodzenia swoich praw do spadku. Warto w tym miejscu dodać, iż ustawodawca przedłużył  termin dochodzenia zachowku  z trzech do pięciu lat. Ponadto zapis windykacyjny zalicza się na poczet zachowku, jeśli został poczyniony na rzecz bliskiej rodziny (dzieci, małżonka, rodziców), podobnie zresztą jak w przypadku darowizn dokonanych za życia spadkodawcy.

Zapisobierca windykacyjny będzie również solidarnie odpowiedzialny za długi spadkowe z innymi spadkobiercami. Uwolnienie się od tej odpowiedzialności może nastąpić poprzez odrzucenie zapisu
w terminie sześciu miesięcy od otwarcia spadku. W przeciwnym razie, gdy uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może on żądać od osoby, na której rzecz został uczyniony zapis doliczony do spadku, wypłaty sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Osoba ta jest obowiązana do zapłaty powyższej sumy tylko do wysokości wartości zapisu windykacyjnego. Gdyby nie miała na tyle gotówki, może wydać przedmiot zapisu.

Przepisami o zapisie windykacyjnym zajmował się już Sąd Najwyższy. Badał, czy zapisem windykacyjnym mogą być objęte przedmioty majątkowe należące do majątku wspólnego małżonków.

Zaczęło się od sprawy pewnego notariusza, który odmówił klientowi sporządzenia testamentu z zapisem windykacyjnym, dzięki któremu spadkobierca miał otrzymać w spadku mieszkanie. Co ważne, chodziło o udział w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu, który wchodził w skład wspólnego majątku małżeńskiego klienta. Mężczyzna poskarżył się na decyzję notariusza w sądzie okręgowym, który przyznał mu rację. Tłumaczył, że "zasadą polskiego prawa spadkowego jest swoboda testowania, a jej ograniczenia mogą wynikać tylko z wyraźnego brzmienia przepisów. Interes rodziny czy drugiego małżonka nie jest w żaden sposób narażony przez dokonanie zapisu windykacyjnego składnika majątku wspólnego". Również Sąd Najwyższy zgodził się z tym stanowiskiem. Stwierdził, że zapisem windykacyjnym mogą być objęte przedmioty majątkowe należące do majątku wspólnego małżonków, jeśli między nimi istnieje wspólność ustawowa.

 Podsumowanie:

1. Zapis windykacyjny sprawia, że łatwiej jest spełnić wolę spadkodawcy, czyli przekazać konkretne składniki majątku określonym osobom.

2. Dzięki nowemu prawu można uniknąć dzielenia na części przedsiębiorstw rodzinnych, czy gospodarstw, bo wskazane osoby przejmują je w całości.

3. Reszta spadku nie objęta zapisem windykacyjnym podlega dziedziczeniu według dotychczasowego prawa.

Kiedy nie zapłacimy podatku?

Po otrzymaniu spadku czy darowizny istnieje obowiązek odprowadzenia od nich podatku. Majątek przekazany zapisem windykacyjnym również podlega podatkowi od spadków i darowizn.

Obowiązek zapłaty podatku od zapisu windykacyjnego powstaje z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, postanowienia częściowego stwierdzającego nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego lub zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia.

Wysokość podatku zależeć będzie od stosunku łączącego zbywcę z nabywcą oraz o przynależności zbywcy do określonej grupy podatkowej.

Podatkowi od spadków i darowizn nie podlega nabycie w drodze spadku lub darowizny :

- praw autorskich i praw pokrewnych,

- praw do projektów wynalazczych, znaków towarowych i wzorów zdobniczych oraz

- wierzytelności wynikających z nabycia tych praw.

Ponadto, zwolnienia podatkowe, przysługują członkom najbliższej rodziny spadkodawcy. Małżonek spadkodawcy, jego zstępni, wstępni, pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha mogą zostać całkowicie zwolnieni z podatku, jeżeli dokonają zgłoszenia nabycia w urzędzie skarbowym w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego.

Majątek przejęty na podstawie zapisu przez osoby spoza kręgu najbliższej rodziny podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn. Obowiązuje specjalna skala podatkowa w podatku spadkowym. Podatek jest tu tym wyższy, im dalsze jest pokrewieństwo łączące spadkodawcę ze spadkobiercą oraz im większa jest wartość majątku[3]. Maksymalna stawka to 20 proc. Termin na złożenie zeznania podatkowego w ich przypadku wynosi 1 miesiąc.

Iwona Pruszyńska

---

[1] Przed wejściem w życie przepisów o zapisie windykacyjnym, spadkodawca mógł dokonać jedynie tzw. zapisu zwykłego. Jest to jednak tylko zobowiązanie spadkobierców do wydania danej rzeczy wskazanej osobie. W takim przypadku powoływani są biegli, którzy muszą oszacować, jaką procentową wartość w stosunku do ogólnej masy spadku stanowi majątek przekazany w ramach zapisu zwykłego  Spadkobiercy mogą poza tym, ale nie muszą wywiązać się z zobowiązania.

[2] art. 9813§ 1 kodeksu cywilnego

[3] Wyróżniamy trzy grupy podatkowe. Do pierwszej, obciążonej najniższą stawką podatku należą: małżonkowie, zstępni, wstępni, pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha oraz teściowie.  Do drugiej grupy zalicza się: zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierba, małżonków rodzeństwa i ich rodzeństwo, małżonków rodzeństwa małżonków oraz małżonków innych zstępnych. Do trzeciej grupy zaliczani są inni nabywcy, których obciążenia podatkowe są najwyższe – 12, 16 i 20 procentowe.

* * *

Bezpłatne porady prawne dla czytelników Bumeranga Polskiego

 

Z przyjemnością informujemy, że australijska filia Kancelarii Prawnej "Concordia" reprezentowana w Sydney przez  mec. Iwonę Pruszynską objęla patronat prawny nad Bumerangiem Polskim i będzie prowadzić pro bono pełną obsługę prawną naszego magazynu.

 Dodatkowo będzie udzielać bezpłatnych porad prawnych naszym czytelnikom. W każdy ostatni czwartek miesiąca będziecie mogli wysyłać email do mec. Pruszyńskiej z zapytaniem. Ważne aby data wysyłanego emaila pokrywala się z datą dnia bezpłatnych porad. Najbliższy dzień bezpłatnych porad to czwartek, 27 listopada 2014r.

Email do mec. Iwony Pruszyńskiej : [email protected]

Kancelaria świadczy usługi Polonii Australijskiej na styku prawa polskiego i australijskiego oraz przedsiębiorcom i osobom prywatnym  prowadzącym interesy w Polsce lub z Polską. Szczególowa oferta kancelarii: www.radcy-concordia.pl/oferta.htm